________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સેવાઓ ચાલુ રાખી. શાળાના સંચાલન કાર્યની સાથે ચમનભાઈ ઇતિહાસ, ભૂગોળ, રાજયબંધારણ, હિન્દી વગેરેનું શિક્ષણ ખૂબ સારી અને સઘન રીતે આપતા. આ માટે તે ઊંચી કક્ષાનાં પુસ્તકોનો અભ્યાસ પણ કરતા. ભૂગોળ ભણાવવા તે વિવિધ પ્રકારના નકશાઓ જાતે તૈયાર કરતા અને એ રીતે ભૂગોળના શિક્ષણને ખૂબ રસપ્રદ તથા ઉપયોગી બનાવતા. ઈતિહાસમાંથી તેઓ પ્રેરણાદાયી, સ્વદેશપ્રેમ જાગ્રત કરતા ઉત્તમ ઉદાહરણો આપતાં. હિન્દી તો એક રાષ્ટ્રભાષા તરીકે શીખવી જોઈએ તેવું તે ભારપૂર્વક કહેતા. રામાયણમાંથી ચોપાઈઓ ગાઇને તેઓ વિદ્યાર્થીઓને જીવનના ઉમદા આદર્શો તરફ દોરતા. તે માત્ર બે ટંક ઘેર જમવા જતા અને બાકીનો બધો જ સમય શાળના ઉત્કર્ષ માટે ગાળતા. તેઓ આજીવન બ્રહ્મચારી હતા.
ચમનભાઈની માતા, પુત્ર લગ્ન કરે તે માટે ખૂબ આતુર હતા, પરંતુ સેવાકાર્યને માટે ચમનભાઈએ આજીવન બ્રહ્મચર્ય પાળવાનો નિર્ણય કર્યો હોવાથી તે માતાના આગ્રહને વશ થયા નહિ. પણ માતાની વૃદ્ધાવસ્થા નિહાળીને તેઓ માતાને રસોઈ, ઘરકામ, સફાઈ વગેરેમાં મદદ કરતાં. સાથોસાથ શાળામાં શિક્ષણ ઉપરાંત ચર્ચા સભાઓ, વિદ્યાર્થી-માસિક પ્રકાશન, રમત-ગમત, પ્રવાસ-પર્યટન, આરોગ્ય સફાઈ, ઉત્સવોની ઉજવણી વગેરેનું સંચાલન પણ નિયમિત રીતે કરતાં. શાળાના નિયમોનું તેઓ કડક પાલન કરતા અને ખૂબ પ્રેમપૂર્વક વિદ્યાર્થીઓ પાસે પણ તેમનું કડક પાલન કરાવતા, આથી ભાવનગરની દક્ષિણામૂર્તિ તથા રાજકોટની રાષ્ટ્રીય શાળાના જેવી જ વઢવાણની રાષ્ટ્રીય શાળા લોકપ્રિય બની.
અત્યાર સુધી શાળા ધર્મશાળામાં ચાલતી હતી. પરંતુ તેનો વિસ્તાર થતા વઢવાણ રાજયે તેને જમીન આપી. તેમાં શાળાનાં મકાનો, શિક્ષકોના આવાસો વગેરે ચણાવા લાગ્યા અને શાળાનો ત્યાં આરંભ થયો. પરંતુ ટૂંકમાં જ શાળામાં હરિજન બાળકોને પ્રવેશ આપવાનો પ્રશ્ન ઉભો થયો. ફૂલચંદભાઈ, શિવાનંદજી તથા ચમનભાઈ આ પ્રશ્ન મક્કમ રહ્યા એટલે વઢવાણના મોટાભાગના લોકોએ પોતાના બાળકોને શાળામાંથી પાછા ખેંચી લીધા. થોડા સિદ્ધાંતચુસ્ત શિક્ષકો સિવાય મોટાભાગના શિક્ષકોએ પણ શાળાની નોકરી છોડી દીધી. એટલે રાષ્ટ્રીય શાળા લગભગ હરિજન શાળામાં ફેરવાઈ ગઈ અને તેની સંખ્યા ખૂબ જ ઘટી ગઈ. શાળાને બંધ કરવાનો સમય આવ્યો તો પણ આ પ્રશ્ન ફૂલચંદભાઈ શિવાનંદજી તથા ચમનભાઈએ મચક આપી નહિ અને ચમનભાઈએ શાળાના બાલમંદિર પર ધ્યાન કેન્દ્રીત કર્યું. પરંતુ સિદ્ધાંતમાં બાંધછોડ કરી નહિ. શરૂઆતમાં ૧૦ બાળકોની સંખ્યાથી તે ૧૦૦ પર પહોંચી. આમ ચમનભાઈ શાળાના આચાર્યમાંથી બાલમંદિરના શિક્ષક બન્યા.
બાલમંદિર માટે મોન્ટેસરી પદ્ધતિનું શિક્ષણ ચમનભાઈને જરૂરી લાગ્યું એટલે તે પોતે ભાવનગર- દક્ષિણામૂર્તિમાં બાલમંદિરમાં ગિજુભાઈ તથા તારાબેન પાસે મોન્ટેસરી પદ્ધતિનું શિક્ષણ મેળવવા ગયા અને ત્યાં તે પદ્ધતિની પુરી જાણકારી મેળવીને વઢવાણ બાલમંદિરમાં તેનો સફળ પ્રયોગ કર્યો. ગંભીર દેખાતા ચમનભાઈ બાળકોની સાથે ભાવકો જેવા થઈને ગાતા નાચતા, કૂદતા તે તેમના જીવનની વિશિષ્ટતા હતી.
ચમનભાઈ વૈષ્ણવે શિક્ષણક્ષેત્રની સાથોસાથ જાહેરસેવા તેમજ ચળવળોમાં પણ નોંધપાત્ર પ્રદાન કર્યું. વઢવાણની શહેર સુધરાઈની ચૂંટણીમાં ચમનભાઈ પોતાના લતામાંથી ઊભા રહ્યા અને ચૂંટાઈ આવ્યા. આમ તેમણે શહેર સેવાનો પણ પ્રારંભ કર્યો તથા જાહેર સફાઈ તેમજ આરોગ્યને લગતા કેટલાક કાર્યો જાતે કરીને સુધરાઈના સભ્ય તરીકે ચમનભાઈએ સેવાનો નવો ચીલો પાડ્યો તથા તે પ્રજનો પ્રથમ પંક્તિનો સેવક છે તેવું ઉદાહરણ પુરુ પાડ્યું.
આ અરસામાં વઢવાણ રાજ્ય અયોગ્ય શાસનની ટીકા કરતા તથા લોકનાયકોની હિમાયત કરતા “સૌરાષ્ટ્ર મિત્ર” નામના અખબાર પર પ્રતિબંધ મૂક્યો (૧૯૨૮). તેનો વિરોધ વ્યક્ત કરવા મોટી જનમેદની એકઠી થઈ. તે સભામાં ચમનભાઈએ મુખ્ય વક્તા તરીકે લોકોને સંબોધન કર્યું. એટલે પોલીસે સભા પર બેફામ લાઠીચાર્જ કર્યો. લોકો વિખરાયા, પરંતુ ચમનભાઈ તથા ફૂલચંદભાઈ પોતાના સ્થાન પર અડગ રહ્યા અને પોલીસની લાઠીઓનો માર ખાધો. પોલીસે બન્નેને માર માર્યા બાદ લોકઅપ માં પૂરી દીધા. આથી વઢવાણમાં સખત હડતાલ પડી. મહાજને પણ તેનો ભારે વિરોધ કર્યો. પરિણામે સમય વર્તીને સરકારે બન્નેને છોડી મૂકવા પડ્યા.
૯૩૦ માં સવિનય કાનુનભંગ કે મીઠાનો સત્યાગ્રહ શરૂ થતા ગાંધીજીએ લોકોને પોતાનું સર્વસ્વ હોમી દઈને સત્યાગ્રહમાં જોડાવા અનુરોધ કર્યો. તુરત ચમનભાઈ શાળામાંથી કામચલાઉ છૂટા થઈને સત્યાગ્રહ સંગ્રામમાં સામેલ થઈ ગયા અને વિરમગામની સત્યાગ્રહ છાવણીનું સુકાનીપદ સંભાળી લીધું. આ છાવણીમાં આશરે ૨૦૦ થી ૩૦૦ સત્યાગ્રહી સૈનિકો હતા ચમનભાઈ એ તેમને શિસ્તબદ્ધ લડતનું યોગ્ય માર્ગદર્શન પૂરું પાડ્યું એટલું જ નહિ પરંતુ તેમની દરેક પ્રકારની સાર સંભાળ પણ લીધી. તેઓ વહેલી સવારથી છેક રાત્રી સુધી સતત કાર્યશીલ રહેતા. તેમજ ભાખરી અને છાશનો તદ્દન સાદો ખોરાક લેતા તથા ચટાઈ પર સૂઈ રહેતા. આમ તેમણે આદર્શ સત્યાગ્રહી તથા આદર્શ નેતાગીરીનું ઉત્તમ ઉદાહરણ પૂરું પાડ્યું.
પથિક - ડિસેમ્બર-૧૯૯૭ - ૨૩
For Private and Personal Use Only
