________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
વીરમગામથી ૧૫-૧૬ કિલોમીટર દૂર મીઠું લેવા સત્યાગ્રહી સૈનિકો જતા ત્યારે પોલીસ તેમને સખત માર મારીને મીઠું ઝૂંટવી લેતી, તો પણ ચમનભાઈ સત્યાગ્રહીઓને આ ધર્મયુદ્ધ ગણીને બધું સહન કરવા સમજાવતા અને તેમની ભારે
સરભરા કરતા.
સવિનય કાનૂનભંગની પ્રથમ તબક્કાની લડાઈ ગાંધી-ઇન્વન સમજૂતીથી મોડૂક રહી અને ગાંધીજી બીજી ગોળમેજી પરિષદમાં હાજરી આપવા લંડન ગયા. આ દરમ્યાન ચમનભાઈએ વિરમગામ છાવણીનું સેવાકાર્ય ચાલુ રાખ્યું. તેમણે માંડલ ગામમાં પરદેશી કાપડ વેચતા વેપારીઓની દુકાનોનું કાપડ પ્રેમપૂર્વક સીલ કરાવ્યું. વીરમગામ તાલુકાના ગામડામાં હરિજનોને પીવાના પાણીનો ભારે ત્રાસ હતો. ઠક્કરબાપાએ આની તપાસ કરવા ચમનભાઈને આદેશ આપ્યો આથી ચમનભાઈ થોડા દિવસોમાં ૧૦૫ ગામોમાં ફર્યા અને હરિજનોની મુશ્કેલીઓનો જાત અભ્યાસ કર્યો. છેક સવારથી સાંજ સુધી તેઓ ગામડામાં ફરતા અને રાત્રી થતા ગામડાના ચોરામાં સૂઈ રહેતા તથા ભાખરી અને છાશનું સાદુ ભોજન લેતા. તેમણે ઠક્કરબાપાને હરિજનોની પીવાના પાણીની તેમજ અન્ય હાડમારીઓનો વિસ્તૃત અહેવાલ મોકલ્યો. આમ મૂકસેવાનું ઉમદા ઉદાહરણ ચમનભઈએ આ કામગીરી મારફત પુરું પાડ્યું.
ગાંધીજી હતાશા સાથે બીજી ગોળમેજી પરિષદમાંથી પાછા ફર્યા. સરકારે ગાંધી-ઇર્ચીન સમજૂતીનો ભંગ કરતા કેટલાક દમનકારી પગલાં લીધાં. આથી ગાંધીજીને લડતનો બીજો તબક્કો શરૂ કરવાની ફરજ પડી. ચમનભાઈની ધરપકડ થઈ. ન્યાયાધીશે ચમનભાઈને જેલમાં બ વર્ગ આપવાની ભલામણ કરી, પરંતુ ચમનભાઈએ સી વર્ગ પસંદ કરીને પોતે અદના સેવક હોવાનું જણાવ્યું.
સતત અને ભારે પરિશ્રમથી ચમનભાઈનું શરીર ઘસાયું. તેમને ક્ષય રોગ લાગુ પડ્યો. જેલમાં તેમને દૂધ-રોટલીનો ખોરાક અપાયો પણ તબિયત માં ખાસ ફરક પડ્યો નહિ. પંદર માસની સજા ભોગવીને તે છૂટ્યા ત્યારે શારીરિક રીતે સાવ ભાંગી પડ્યા હતા. ક્ષયની બીમારી વધી હતી. ફૂલચંદભાઈના અતિ આગ્રહથી પોતાની ઇચ્છા વિરુદ્ધ તે પંચગીની હવાફેર માટે ગયા. મિત્રો તેમજ શુભેચ્છક ડોક્ટરોની સહાયથી, પૌષ્ટિક ખોરાક તેમજ સારવારથી તેની તબિયતમાં સુધારો થયો અને તે વઢવાણ આશ્રમમાં પાછા ફર્યા.
પંચગીનીમાં એડોલ્ફ જુસ્ટનું ‘રીટર્ન ટુ નેચર' નામનું અંગ્રેજી પુસ્તક વાંચ્યા બાદ ડોક્ટરી સારવારમાંથી તેમનો શ્રદ્ધા ડગી ગઈ અને તેમણે કુદરતી ઉપચાર સૂર્યસ્નાન, કટીસ્નાન, પાણી-માટીના ઉપચાર, કાચા શાકભાજી-ફળ વગેરેના પ્રયોગો કર્યા. તેનાથી તેની તબિયત સ્વસ્થ થઈ. ટોલસ્ટોયના પુસ્તકો તેમજ ગીતાનું વાચન પણ તેમણે નિયમિત કરવા માંડ્યું અને વઢવાણ આશ્રમમાં ફરી હરિજન શાળા શરૂ કરીને પોતાનું અસલ સેવાકાર્ય સંભાળી લીધું. પરંતુ શ્રમને લીધે ફરી તબિયત બગડતા થોડો વખત પોરબંદરના આશ્રમમાં ગયા, જ્યાં તબિયતમાં ખાસ ફરક ન પડતા આપ્તજનો શુભેચ્છકોને વિશેષ તક્લીફ ન આપવાના આશયથી તેમણે ઋષિકેશ જવાનો નિર્ણય લીધો અને ત્યાંના એક પરોપકારી સંન્યાસીના આશ્રમમાં સુશ્રુષાથી ચમનભાઈ સાજા થયા અને વઢવાણ પાછા ફર્યા.
આ સમયે તેમને ગળામાં દર્દ થવાથી તે બોલી શકતા નહિ. એટલે ફરી શિક્ષણકાર્ય કરી શકે તેમ ન હતા. જેથી લેખનકાર્ય કર્યું અને અજ્ઞાતને નામે તેત્રીસ પત્રો લખ્યાં જે પછીથી પુસ્તકરૂપે પ્રસિદ્ધ થયા. જેમાં ચમનભાઈની જીવનભરની સાધનાનો નીચોડ છે.
થોડા વખતમાં ફરી ક્ષયે ઉથલો માર્યો. તેમને દૂર પંચગીની જવાનો મિત્રોએ આગ્રહ કર્યો જેનો તેમણે અન્યના પૈસા આ રીતે વપરાય નહિ કહીને ઇન્કાર કર્યો અને અંતિમ દિવસો વઢવાણમાં પોતાના વૃદ્ધ માતા-પિતા તથા વિધવા બહેન સાથે ગાળ્યા. ૧ લી જૂન, ૧૯૪૦ના રોજ ૪૪ વર્ષની યુવાનવયે ચમનભાઈએ નશ્વર દેહનો ત્યાગ કર્યો.
ગાંધીજી, સરદાર વલ્લભભાઈ, કિશોરલાલ મશરૂવાળા, કાકા સાહેબ કાલેલકર, રવિશંકર મહારાજ, જુગતરામ દવે અને અન્ય મહાનુભાવોએ ચમનભાઈને અંજલિ આપતા તેમને આદર્શ શિક્ષક તેમજ ઉચ્ચ કોટિના સેવક, અજ્ઞાત તપસ્વી, વિરલ વિભૂતિ, અનન્ય સાધક, સરિત સદ્ગુરુ, ત્યાગમૂર્તિ, પ્રેરણાદાયી સાહિત્યકાર વગેરે તરીકે બિરદાવેલ છે. જે તેમના જીવનની સાર્થકતા સિદ્ધ કરે છે.
નોંધ :- સૌરાષ્ટ્ર ઇતિહાસ પરિષદમાં રજૂ કરેલ પેપર.
પથિક, ડિસેમ્બર-૧૯૯૭ - ૨૪
For Private and Personal Use Only
