________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
“વ રાયધણજીની મુસિલમ પુત્રી કેસરબાઈ સુંદર બહેશ અને બુદ્ધિશાળી હતી. એણે એક વખતે રાવ ભારમલજીને બળજબરીથી ભાયાત ચોકીદારની હાલતમાંથી છોડાવી લીધા હતા.”
.િ ઈશ્વરલાલ ગિ.એઝા આ પ્રસંગને નિરૂપતાં લખે છે કે “જ્યારે માદાસ કામદાર માટે કેસરબાઈ “ભારમલ કંદમુક્તિ ષડૂયંત્ર” લીધે માથાને દુખ બની ગઈ હતી તેથી એને કોઈ પણ રીતે ભૂજથી દૂર કરવી અનિવાર્ય હતું. એટલે લક્ષ્મીદાસે જૂના સંબંધને , તાજે કર્યો અને સગપણ વખતના શાહજાદા તથા હવે ગાદીપતિ થયેલા જૂનાગઢના નવાબ બહાદરખાને આ સગાઈને સ્વીકારી લીધી. બીજી બાજ અત્યાર સુધી લગ્ન કરવાની ચોખ્ખી ના પડતી કેસરબાઈને સમજાવીને લગ્ન કરવા માટે તૈયાર કરવામાં આવી.
“સને ૧૮૨૧માં કચ્છની મુલાકાત લીધા પછી મુંબઈના ગવર્નર માઉન્ટ ટુઅર્ટ એરિફન્ટને કરછ સંબંધી જે રાજદ્વારી લખાણ લખ્યું છે તેમાં લક્ષ્મીદાસ કામદાર વિશે લખતાં લખે છે કે લાંબા સમય થયાં લક્ષ્મીદાસના હાથમાં સત્તા રહી છે. જાડેજાએ પણ એની સામે માનની નજરે જુએ છે, અને કચ્છી પ્રજાની લાગણીઓ વગેરેનું પ્રતિબિંબ પાડે છે તે એ એક જ આ ગુને લીધે તેમજ એની કાર્યદક્ષતાને લીધે રિજન્સીમાં આ એક મહામૂલે મેમ્બર છે. ઈ.સ. ૧૮૫૦, સં ૧૯૦૬માં કરછને આ નરવીર મુસદી અનંતને યાત્રી બન્યા.
લક્ષ્મીદાસ કામદારનું ભૂજનું નિરાસરથાન અત્યારે જમીસ્ત કરાઈ રહ્યું છે. સદગત દીવાનબહાદુર મણિભાઈ જસભાઈએ આ મકાનને જોઈ, મકાનની બાંધણું જેમાં જણાવ્યું હતું કે આપણે તે લક્ષ્મીદાસની રજ છીએ.”
આ વીર નરના જીવનના અનેક પાસાં ઊપસેલાં હતાં. પ્રખર મુસદ્દી માનસ, અનોખી પ્રતિભા, ઉપરાંત એમને અનન્ય એવું શ્રદ્ધાળુ હૃદય હતું. એઓ ખૂબ જ ધર્મપરાયણ હતા. પ્રાપ્ત થયેલા દ્રવ્યને એમણે ભારે સદુપયોગ કર્યો હતે ઈ.સ. ૧૮૧૯ના ભૂકંપ વખતે ગરીબેને એમણે ચાર માસ સુધી અન્ન આપ્યું હતું, યજ્ઞ કર્યા હતા. ઈ.સ. ૧૯૩૨ માં એમણે પાળ બંધાવી દ્વારકાનાથજીનું ભવ્ય મંદિર બંધાવ્યું અને સદાવ્રત ચાલુ કર્યા.
સ્વ. દુલેરાય કારાણી કામદાર વિશે લખે છે કે “મદાસ કામદારને જીવનમાં પણ અનેક પલટા આવી ગયેલા. સરકાર સાથે મળીને ભૂજિયા પર હુમલે લાવનાર પણ મહેતા લક્ષ્મીદાસ. એક વખત જેને રાવશ્રી તરફથી લૂંટી લેવામાં આવેલા તે પણ એ જ લઉમીદાસ કામદાર, અને છેવટે જેણે રાજયભક્તિ સિદ્ધ કરી બતાવીને રાવથી ભ રમલજીના બાળ કુવર દેસલઇને ગાદી અપાવી એ પણ એ જ નાગરવીર લહમીદાસ, એકંદરે લક્ષ્મીદાસ - કામદાર કચ્છના મહાન મુસદ્દીઓમાંને એક નીડર પ્રભાવશાળી અને પ્રખર મુત્સદ્દી હતા.
આ સંદર્ભસૂચ ૧ કરછ-દર્શન, શ્રી શંભુદાન ગઢવી, પહેલી આવૃત્તિ, ૧૯૭૮ ૨ ભાતીગર બેમકા ક૭, શ્રી નરેન્દ્ર માર મ. જોશી, પહેલી આવૃત્તિ, ૧૯૭૭ ૩ કચ્છની પ્રજાજાગૃતિના ઇતિહાસનાં પાનાં, રસિકલાલ જોશી, પ્રથમ આવૃત્તિ સપ્ટેમ્બર, ૧૯૬૬ ૪ મીરજા મહારાવ રાયધણજી બીજાના સમયનું કચ્છ, ડે. ઇશ્વરલાલ ગિ, ઓઝા, પ્રથમ આવૃત્તિ, ૧૯૮૬ ૫ કચ્છ કલાધર - ભાગ બીજો, દુલેરાય કારાણી, જેથી આવૃતિ, સં ૨૦૪૪
The Black Hills fo Kutch, Prof. L. F. Rushbrook williams, Reprint. October, 1981
૧૯૮૯/ડિસે.
-
૧૧
For Private and Personal Use Only
