________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
સમુદ્રનુ' પાણી ભરવામાં આવતુ` કે જેથી દુશ્મન તાત્કાલિક કિલ્લાની દીવાલ સુધી પણ ન પહોંચી શકે. નગર-આયેાજનમાં પણ સુરક્ષાનુ' તત્ત્વ ધ્યાનમાં રાખવાનું ઢાય છે તેથી નગર–આયાજનની દૃષ્ટિએ સૌરાષ્ટ્રના કિલ્લા અને રાજમહેલ જે તે નગરનાં કેન્દ્ર હતા. સૌરાષ્ટ્રમાં નાનાં મોઢાં મળીને કુલ ૨૨૨ રજવાડાં હતાં. રજવાડાંઓના રાજવીઓ પોતપોતાના રાજ્યની રાજધાનીને રાજમહેલથી તે સુરોભિત કરના, ઉપરાંત સાથે સાથે રાજધાની તથા સીમા ઉપરનાં સ્થળેએ સુરક્ષાની દૃષ્ટિએ મજબૂત કિલ્લા પણ બંધાવતા હતા તેથી ભારતના પશ્ચિમમાં આવેલા આ વિસ્તારમાં સ્થાપત્યના 2 ઉત્તમ નમૂના-સમાન અનેક રાજમહેલ તથા કિલ્લા આવેલા છે.
સૌરાષ્ટ્ર પ્રદેશનાં રજવાડાંએ કરતાં રાજસ્થાનનાં રજવાડાં પ્રમાણુમાં મેટાં અને વધુ સમૃદ્ધ હતાં તેથી એમણે ત્યાં ભવ્ય અને વિશાળ રાજમહેલે તથા અભેદ્ય ગણી શકાય તેવા કિલ્લા બંધાવ્યા હતા. સૌરાષ્ટ્રના કિલ્લા રાજસ્થાનના કિલ્લાએ જેવા અત્યંત વિશાળ અને વિસ્તૃત તા નથી, પરંતુ એ સુ'દર દ"નીય અને સુરક્ષાની દૃષ્ટિએ મહત્ત્વના જરૂર છે, તેથી તા રાજસ્થાનના કિલ્લાઓની સરખામણી અન્ય પ્રદેશના કિલ્લાની સાથે કરવામાં આવે ત્યારે કહેવાય છે કે ગઢમેં ગઢ ચિતોડગઢ, બાકી સખ ગઢયાં.” છતાં એ બાબત નિર્વિવાદ છે કે સૌરાષ્ટ્રના કિલા સૌરાષ્ટ્રની સરક્ષણ-વ્યવસ્થાની દૃષ્ટિએ મહત્ત્વનાં ઐતિહાસિક સ્મારક છે. સૌરાષ્ટ્રનાં નાનાં મોટાં અનેક શહેરમાં આવેલા આ કિલ્લાઓનુ સરક્ષણની દૃષ્ટિએ આજના અણુ યુગમાં કાંઈ મહત્ત્વ રહ્યું નથી. કેટલાયે નાશ પામ્યા છે, કેટલાક નાશ પામવાની તૈયારીમાં છે, પરંતુ એમ છતાં એ લશ્કરી ઇતિહાસનાં મહત્ત્વનાં સ્મારક છે.
પાટીયા
૧ થી ૩, એવરીમૅન્સ એન્સાઇકલપીડિયા, વા. પ, પૃ. ૪૦-૪૧૨
૪. અતકર, એ.એસ, પ્રાચીન ભારતીય શાસનપદ્ધતિ, અલાહાબાદ, ૧૯૪૯, પૃ. ૩૨-૩૩
૫. લિસ્ટ ઍક્ ફોર્ટિફાઇડ પ્લેઇસીઝ ઇન ધ ગ્રેવિન્સ ઑફ કાઠિયાવાડ, લે, કર્નલ ડબલ્યૂ. લૅન્ગ,
૧૮૪, પૃ. ૩૮૧-૧૪૦
૬૭ દેસાઈ, શ*ભુપ્રસાદ હ. જૂનાગઢ અને ગિરનાર, જૂનાગઢ, ૧૯૭૫, પૃ. ૬
૯. એજન, પૃ. ૧૫
૮. એજન, પૃ.૭
૧૦. જૂનાગઢ ડિસ્ટ્રિકટ ગૅઝેટિયર, અમદાવાદ, ૧૯૭પ, પૃ. ૮૧૨
૧૧. વારા મણિભાઇ, પરબ'દર, ૧૯૭૦, પૃ.૧૦-૧૧
૧૨, દેસાઈ, શાહ., સૌરાષ્ટ્રને ઇતિહાસ, જૂનાગઢ, ૧૯૬૮, પૃ. ૩૩૯ તથા બોમ્બે ગૅઝેટિયર, વા.૮, પૃ. ૫૪ ૧૩ એજન પૃ. ૪૯૧
૧૪. એજન, પૃ. ૪૯૨ અને ૧૦૪ ૧૫, રાજકેટ ડિસ્ટ્રિકટ ગૅઝેટિયર, અમદાવાદ, ૧૯૬૫, પૃ. ૪૦ ૧૬, જામનગર ડિસ્ટ્રિકટ ગેઝેટયર, અમદાવા, ૧૯૭૦, પૃ. ૬૨૪ ૧૯. એજન, પૃ. ૬૧૦ ૧૮, એન્જન, પૃ. ૮૦
૧૯. સુરેન્દ્રનગર ડિસ્ટ્રિકટ ગૅઝેટિયર. અમદાવાદ, ૧૯૭૭, પૃ. ૭ર૯ તથા પરીખ અને શાસ્ત્રી (સયા) ગુજરાતને રાજકીય અને સાંસ્કૃતિક પ્રતિદ્રાસ, ભાગ ૪, અમદાવાદ. ૧૯૭૬, પૃ. ૪૧૩ ૨૦, ગુજરાતને રાજ. અને સાંસ્કૃતિક ઇતિાસ, ભાગ ૪, પૃ. ૪૧૩-૪૪ ૨૧. સુરેન્દ્રનગર ડિસ્ટ્રિકટ ગેઝેટિયર, અમદાવાદ, ૧૯૭૬, પૃ.૭૨૯
રર. ગુજરાતના રાજ. અને સાંસ્કૃતિકે ઇતિહાસ, ભાગ ૪, પૂર્વી ક્રિત પુસ્તક, પૃ. ૪૧૩
ર
૧૯૮૯/ડિસે.
For Private and Personal Use Only
પથિક
