________________
૩૮૪
ભક્તિ જિનદર્શન જિનગુણ સ્તવના પૂબ જ ઊંચે આદર્શ છે, આ. ઉત્કૃષ્ટ કેરિની સાધના છે.
કષાનું સ્વરૂપ
સ્વભાવ” શબ્દ છે જે તમને પૂછવામાં આવે કે વભાવ”નો શું અર્થ તમે કરશે ? આજકાલ તો સ્વભાવ શબ્દ, બધા જીવોના જુદા જુદા કીધી, માની, માયાવી, કપટી, લુચ્ચા, લેબી,-લાલચુ વગેરે અર્થોમાં રૂઢ થઈ ગયું છે. જોકે ઘણીવાર કહે છે, અરે સાહેબ! આ તે બહુ ક્રોધી છે, બહુ ગરમ ગુસ્સાવાળા છે આને સ્વભાવ તે બહુ લાલચું છે અને આ તે કપટી છે, માયાવી છે. આ રીતે લેકે સ્વભાવને અર્થ કરે છે, પરંતુ આ બિલકુલ ખોટું છે. શબ્દ રચના ઉપર ધ્યાન રાખે સ્વભાવ= સ્વભાવ! સ્વથી આત્મા અને ભાવથી આત્માના ગુણધર્મો. શું આત્માના ગુણધર્મ કોધી માની છે? ના, આત્મા તે જ્ઞાનમય દર્શનમય ચેતન. દ્રવ્ય છે તેને મૂળભૂત સ્વભાવ તે જ્ઞાનદર્શનાત્મક છે. પછી તેને ક્રોધી, માની કેવી રીતે કહી શકાય? “પ્રકૃતિ જ્ઞાનાદિ આત્માની પ્રકૃતિ છે. તે જ મૂળ સ્વભાવ છે. પરંતુ આત્માના જ્ઞાનદિ ગુણો પર આવરણ આવી ગયું છે અને આત્મા તે કર્મોથી દબાઈ ગયે છે. પરિણામ સ્વરૂપ હવે તે કર્મોની જે પ્રકૃતિ છે. કર્મોને જે સ્વભાવ છે તેનો જ વ્યવહાર આત્માને માટે પણ કરાઈ રહ્યો છે. હા, મેહનીય કામમાં ક્રોધ-માનમાયા-લોભ વગેરેના ભેદ-પ્રભેદ ઘણા છે. તેનું આરોપણ આત્મા પર કરીને લેકે વ્યવહાર કરે છે. પરંતુ આ આત્માનું સાચું સ્વરૂપ નથી. આ ક્રોધ-માન વગેરે આત્માનો સ્વભાવ નથી વિભાવ છે. વિકૃત ભાવ વિભાવ. આ પ્રકૃતિ નથી વિકૃતિ છે. આ રીતે આજે અમે ક્રોધાદિને સ્વભાવ માની લીધું છે, આ અમારી સૌથી મોટી ભૂલ છે. આ ક્રોધાદિ તે કર્મ જન્ય અવસ્થા વિશેષ છે. આ અવસ્થાને અમે અમારા મૂળભૂત સ્વભાવ માનવાની ભૂલ ન કરીએ. અમારે સતત જાગૃત રહેવું જોઈએ. સાવધાન રહેવું જોઈએ કે અમે અને છેડી દઈએ. આ ક્રોધાદિને પાસે પણ ન આવવા દઈએ. આ અમારા અતર શત્રુ છે. આનાથી આત્માને નુકશાન થાય છે. ખટાશથી જેમ દૂધને નુકશાન થાય છે. તેના ગુણધર્મ
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
