Book Title: Nirgrantha-2
Author(s): M A Dhaky, Jitendra B Shah
Publisher: Shardaben Chimanbhai Educational Research Centre

Previous | Next

Page 274
________________ Vol. II - 1996 अकलंकदेव कृत आप्तमीमांसाभाष्य... इस प्रकार है२५ - संहृत्य सर्वतश्चिन्तां स्तिमितेनान्तरात्मना । स्थितोऽपि चक्षुषा रूपमीक्षते साक्षजा मतिः ॥ २८ वीं कारिका की विवृति में अकलंकदेव ने "वक्तुरभिप्रेतं वाचः सूचयन्ति अविशेषेण नार्थतत्त्वमपि" - वाक्य उद्धृत किया है । इसका ठीक ठीक स्रोत तो नहीं मिलता, परन्तु प्रमाणवार्तिक (१/६७, पृ. ३०) उसकी मनोरथ नन्दिनी टीका (पृ. ३०) एवं मोक्षाकरगुप्तकृत तर्कभाषा (पृ. ४) आदि में उक्त उद्धरण का भाव अवश्य मिलता है । कारिका संख्या ४१ की विवृति में "गुणानां परमं रूपं" - इत्यादि८ कारिका उद्धत की गई है। शांकरभाष्य पर भामती टीका, का कर्ता वाचस्पति मिश्र ने इसे वार्षगण्य कृत बताया है - अतएव योगशास्त्रं व्युत्पादयितुमाह स्म भगवान् वार्षगण्य : गुणानां परमं रूपं- । योगसूत्र की तत्त्ववैशारदी० एवं योगसूत्र की भास्वती, पातंजलरहस्य में इसे "षष्टितन्त्र शास्त्र की कारिका बताया है। जैसे षष्टितन्त्रशास्त्रस्यानुशिष्टि :गुणानां परमं इत्यादि । और योगभाष्य में इस कारिका को उद्धृत करते कहा गया है-तथा च शास्त्रानुशासनम्गुणानां परमं रूपं–३२ ।। कारिका ४४ की विवृति में 'नहि बुद्धेरकारणं विषयः यह वाक्य उद्धृत है । इसका मूल स्थान अभी मिल नहीं सका है। कारिका ५४ की विवृति में अकलंक ने "ततः सुभाषितम्" करके "इन्द्रियमनसी कारणं विज्ञानस्य अर्थो विषयः" यह वाक्य उद्धृत किया है।४ । यह किस शास्त्र का वाक्य है, इसका पता नहीं चलता । उक्त वाक्य वादिराजसूरिकृत न्यायविनिश्चयविवरण में भी उद्धृत है - "इन्द्रियमनसी विज्ञानकारणमिति वचनात् ।" तथा विद्यानंद ने भी अपने श्लोकवार्तिक में अकलंक के सन्दर्भ सहित इसे उद्धृत किया है५ - "तस्मादिदिन्द्रयमनसी विज्ञानस्य कारणं नार्थोऽपीत्यकलंकैरपि-" । सत्तावनवीं कारिका की विवृति में "नाननुकृतान्वयव्यतिरेकं कारणं नाकारणं विषयः" वाक्य को उद्धृत करते हुए अकलंक ने इसे वालिशगीत कहा ह६ । यह वाक्य अन्य बहुत से ग्रन्थों में भी उद्धृत मिलता है । ५४ वीं कारिका की विवृति में "तिमिराशुभ्रमणनौयानसंक्षोभादि" वाक्याशं ग्रहण किया गया है । यह अंश धर्मकीर्ति कृत न्यायबिन्दुप्रकरण की आर्यविनीतदेवकृत न्यायबिन्दुविस्तरटीका का है । मूल वाक्य इस प्रकार है - तिमिराशुभ्रमण-नौयान-संक्षोभायना-हितविभ्रममिति । Jain Education Intemational Jain Education Intermational For Private & Personal Use Only For Private & Personal Use Only www.jainelibrary.org

Loading...

Page Navigation
1 ... 272 273 274 275 276 277 278 279 280 281 282 283 284 285 286 287 288 289 290 291 292 293 294 295 296 297 298 299 300 301 302 303 304 305 306 307 308 309 310 311 312 313 314 315 316 317 318 319 320 321 322 323 324 325 326