________________
ભૂલ દેખાય છે ત્યારે
વાંકદેખા માણસો વગોવાય છે. પારકી પંચાત કદી સારી મનાતી નથી. ચૌદસની તિથિ વિશેષ આરાધના માટે હોય છે પરંતુ ચોવટ કરનારા લોકોને ચૌદસિયા ગણવામાં આવે છે. બીજાનાં જીવનમાં સદગુણો હોય છે તે જોઈને અનુમોદના કરવા જેટલી સજ્જનતા કેળવી લેવી. બીજાના દોષ કદી જોવા નહીં. બીજાની ભૂલ કદી શોધવી નહીં. આ સામાન્ય સમજણ છે. આંખ મળી છે તો નજર સામે જે આવશે તે બધું દેખાશે. સારું દેખાશે, અનુમોદના કરીશું. બૂરું દેખાશે, ફરિયાદ કરશું. એવું કરવાનું નથી. બીજાની ભૂલ દેખાય છે ત્યારે સારા વિચાર આવી શકે છે. બીજી વ્યક્તિ ભૂલ કરી રહી છે તે નજર સામે દેખાય છે. તમે તેને કશું કહી શકવાના નથી. તે તમારું કાંઈ સાંભળે તેમ નથી. તમારો એની સાથે એ કક્ષાનો સંબંધ જ નથી. એ ભૂલ કરે છે અને એને નુકશાન થવાનું છે તે તમે જોઈ રહ્યા છો. તમે મનમાં વિચાર કરજો , આ ભૂલ મારે કરવાની નથી, આ ભૂલને લીધે તે નુકશાની વેઠવાનો છે, મારે તેવી નુકશાની વેઠવી નથી. ભૂલ કરનાર માણસ ખરાબ છે તેમ ના વિચારશો. તમે એમ વિચારજો કે આ માણસ ઘણો સારો છે. બિચારો આ ભૂલ કરીને હેરાન થવાનો છે. તમારે વિચારવું હોય તો એમ પણ વિચારજો કે આના જેવો સારો માણસ આમ ભૂલ કરે છે તો મારે સાવધાન બનવું જોઈએ. સારો માણસ જો ભૂલ કરી શકે છે, સમજદાર વ્યક્તિના હાથે જો ભૂલો થઈ શકે છે તો મારે જાગતા રહેવું પડશે.
ભૂલ કરનારે ભૂલ કરી તેમાં તેની સમજફેર કયાં થઈ તે શોધી કાઢજો. ભૂલના મૂળ ક્યાં પહોંચે છે તે શોધજો. કેવળ ભૂલ જોવી તે સહેલું છે. ભૂલનાં મૂળ સુધી પહોંચવું અઘરું છે. ભૂલ કર્યા પહેલા તે માણસ સારો અને સુખી હતો. ભૂલ કર્યા બાદ તે માણસ હેરાન થઈ રહ્યો છે તે જોઈને કરુણા અનુભવજો . ભૂલ કરનારો પોતાનાં મનમાં પોતાની ભૂલનો પસ્તાવો રાખતો હોય તે સંભવિત છે. તમે એ ભૂલને યાદ રાખીને એને ખરાબ માન્યા કરશો અને ભૂલ કરનાર
પસ્તાવો કરીને ખરાબીમાંથી બહાર આવી ગયો હશે.
એક સંતની કથા છે. એ શહેરમાં આવ્યા. તેમનાં મકાનની સામે વેશ્યાનું ઘર હતું. સંત વેશ્યાને તુચ્છકારથી જોતા. એને વગોવતા. એક દિવસ સંત મરી ગયા. ચિત્રગુપ્ત પાસે પહોંચ્યા. જાણવા મળ્યું કે તેમની નરકગતિ નક્કી થઈ છે. સંત છંછેડાયા. પૂછે : મેં આટલી બધી સાધના કરી અને મારી નરકગતિ ? ચિત્રગુપ્ત કહ્યું : તમે બધી રીતે સારા હતા. તમે એક જ જગ્યાએ થાપ ખાધી. તમે વેશ્યાની ખરાબીનો જ વિચાર કરતા રહ્યા. તમે એની માટે એલફેલ બોલતા રહ્યા. આ પાપે નરકગતિ આપી છે. સંત પૂછે છે : હું જો નરકમાં છું તો વેશ્યા કંઈ ગતિમાં છે ? ચિત્રગુપ્ત કહે છે, વેશ્યા સ્વર્ગમાં છે. સંત પૂછે છે : આવો અન્યાય ? આવા હીનકર્મીને સ્વર્ગ ? ચિત્ર ગુપ્ત કહે છે, એ વેશ્યાની નજર તમારી સાધના પર હતી, એ હંમેશા તમારી પવિત્રતાનો જ વિચાર કરતી હતી. એ પોતાના ઘરાકોની સમક્ષ તમારી પ્રશંસા કરતી હતી. એણે સારું જોયું. એને સદ્ગતિ મળી. તમે ખરાબ જોયું, તમને દુર્ગતિ મળી.
તમે બીજાને ખરાબ માની લેશો તો તમારી દોષદૃષ્ટિને પ્રોત્સાહન મળશે. પણ બીજો માણસ ભૂલ કરે છે તે દેખાય તો મનને સાચવીને સમજાવજો, જે માણસની જવાબદારી તમારી નથી તેની ભૂલની ચર્ચા તમે કરશો નહીં, જે માણસને તમે ઓળખતા નથી તેની ભૂલની પંચાત તમે કરતા નહીં. ભૂલ દેખાય ત્યારે પોતાની જાતને સાવચેત બનાવજો. આ ભૂલ મારે કરવી નથી. આ ભૂલથી મારે દૂર રહેવું છે. બીજાની ભૂલમાંથી બોધપાઠ મેળવજો . ફાવી જશો.
-
૪
૪૮ કે
