________________
સત્ય અને અસત્ય
તમે બોલો છો તે સાચું હોય અને તમે જે બોલો છો એ પાછળનો આશય સાચો હોય આ બે વાતની વચ્ચે તમારા વહેવારની નૈતિકતા મપાય છે. તમે મોટા જૂઠને છૂપાવવા નાનું સત્ય ઉચ્ચારો છો ત્યારે તમે હરિશ્ચંદ્ર રાજા નથી રહેતા. ભયાનક રાજરમતના ભાગ તરીકે બોલાયેલી સાચી વાત તમને યુધિષ્ઠિર બનાવે છે, જેનો રથ જમીન સાથે અથડાઈ ગયો હતો. નીતિમત્તામાં નિયમો મહત્ત્વના નથી. નિયમોની પાછળ રહેલી ભાવના મહત્ત્વની છે. તમારી દરેક વાતો તમારા ઉદ્દેશને પોષતી હોય છે. પંખી કલરવ કરે છે, તેનો આનંદ વ્યક્ત કરવા. રાતે શિયાળ રડે છે, તેના દુઃખને જાહેર કરવા. કૂતરું ભસે છે, વિરોધ બતાવવા. કોયલ ગાય છે, છાંયડામાં મળેલી શીતળતાનો સંતોષ પ્રદર્શિત કરવા. તમે સાચું બોલો તે તમારી સજ્જનતાની પહેલી નિશાની છે. સાચું બોલવા અંગે બીજું પણ ઘણું સમજવા જેવું છે. તમે સાચું બોલવા દ્વારા તમારા મહત્ત્વને પૂરવાર કરતા હશો તો તમારું સત્ય જ તમારી નબળાઈ બનશે. તમે બીજાને નીચા પાડવા માટે સાચી વાત વહેતી મૂકશો તેમાં સચ્ચાઈ નહીં પણ લડાઈ જ હશે. તમે સહાનુભૂતિ જીતવા સાચું કહી દો તે કમજોરી કહેવાય. સાચી વાતો સોના જેવી છે. સોનાના દાગીનો જ હોય, સોનાની સાવરણી બનાવી ઝાડુ ન બનાવાય. સત્ય માટે મરી ખૂટવાની હિંમત જોઈએ. સત્ય માટે કડવા થવાની તૈયારી રાખવી પડે. સત્ય કદી પણ હારતું નથી. સત્ય માટે મુખ્ય વાત એ છે કે તમારા ઉદ્દેશ હંમેશા સારા હોવા જોઈએ. તમે જે કહો કે જે કરો તેમાં તમારો અંગત સ્વાર્થ જ કામ કરતો હોય તો તમે જે બોલો તે વહેવાર બને છે. તમારી નૈતિકતાને જીવંત રાખે તેવા શબ્દો એ તમારું સત્ય છે. બીજાને બદલે પોતાનું કામ સવિશેષ સારું થાય એવી ધારણા એ અસત્ય છે. તમને એટલી તો ખબર છે કે સારું શું છે અને ખરાબ શું છે. તમે જાણો જ છો કે ન્યાય શું અને અન્યાય શું છે. તમારા પક્ષે સારું અને ન્યાયી વલણ હોય તો તમારું વાકય સત્ય
* ૫૩
બને છે. તમારું વલણ ખરાબ અને અન્યાયી છે તો તમે સારા શબ્દો ગોઠવીને અસત્ય જ બોલી રહ્યાં છો. સાચું બોલીને બીજાને અપમાનિત કરવા અને જૂઠું બોલીને બીજાની માનસિક હતાશા દૂર કરવી આ બે અવસ્થામાં અવ્યવસ્થા કશે નથી. તમે જીવો છો તેની આસપાસ સત્યનો તડકો અને અસત્યનું અંધારું રમ્યા જ કરે છે. તમે જે માલ ખરીદશો તેના તમે માલિક છો. તમારે સારા માલની જ ખરીદી કરવાની હોય. તમે બીજાની સમક્ષ જેવા છો તેવા જ રજૂ થઈ જશો તો તમે પકડાઈ જવાના છો. તમારો વહેવાર અસ્તવ્યસ્ત થઈ જશે. તમે તમારી આ મર્યાદાને સમજીને તમારી અનીતિને મનોમન કબૂલશો એ તમારું પ્રામાણિક સત્ય હશે. અને આ અનીતિના ડાધ ભૂંસવાની ભાવના સાથે જે કરશો તે પણ સાપેક્ષ સત્ય કે સાપેક્ષ અસત્ય હશે. તમારું લક્ષ્ય અને તમારી સમજ એ જ તમારું સત્ય બને છે, સાથોસાથ તમારું લક્ષ્ય અને તમારી સમજ એ જ તમારું અસત્ય બને છે. સત્ય અને અસત્ય સાંભળનારની નજરે પછી છે. સત્ય અને અસત્યનો ખરો અવાજ તો બોલનારનાં મનમાં સંભળાતો હોય છે. તમારા શબ્દો અને તમારી પ્રવૃત્તિ દ્વારા તમે સારી ભાવનાને સમર્થન આપો છો ત્યારે તમે સત્યની કદર કરો છો. તમારી પાસે સારી ભાવનાનું સમર્થન કરવાની લાગણી નથી તો તમે અસત્યના રસ્તે છો. તમારે કેવા અને કેટલા શબ્દો બોલવા એમાં સત્ય છૂપાયું નથી. તમારે કેટલાં વાક્યો બોલવા તેમાં અસત્ય છૂપાયું નથી. તમારે શાંતિથી બોલવું કે નારાજ થઈને બોલવું તેમાં સત્ય છૂપાયું નથી. તમારે જે બોલવું છે તે શા માટે બોલવું છે તેમાં સત્ય છૂપાયું છે. તમારે જે બોલવું છે તે દ્વારા શું મેળવવું છે તેમાં અસત્ય છૂપાયું છે. સત્યનું સરનામું પણ અહીં છે અને અસત્યનું સરનામું પણ અહીં જ છે.
૫ *
