________________
કોઈ જોડે કોઈ તોડે
ઉમાશંકર જોશીના શબ્દો છે : પ્રીતડી કોઈ જોડે કોઈ તોડે. લાગણી અને સદ્ભાવની વ્યાખ્યા માણસે માણસે બદલાય છે. તમે લાગણીની અભિવ્યક્તિ માટે શબ્દો, વહેવાર અને વસ્તુઓનો ઉપયોગ કરો છો. તમે લાગણીની અનુભૂતિ શબ્દો દ્વારા, વહેવાર દ્વારા અને વસ્તુઓ દ્વારા પામો છો અને શબ્દો વહેવાર અને વસ્તુ કરતાં લાગણી તદ્દન અલગ છે તે સમજો છો. લાગણી નામનો સંબંધ થોડાક માણસો સાથે હોય છે. તમને બધા જ માણસો માટે એક સરખી લાગણી રહેતી હોય તો તમે ભગવાન અથવા પાગલ બેમાંથી એક છો. તમે ભગવાન નથી. તમારે પાગલ રહેવાની જરૂર નથી. તમારી લાગણી ચોક્કસ વ્યક્તિઓ સાથે જ કેળવાયેલી છે. તમારે આ લાગણી ઉપર તમારી સભાનતાને બીછાવવાની છે. લાગણી તો ઊંચા પહાડ પરથી કૂદતાં ઝરણાં જેવી છે. તે ધસમસાટ વહેતી જાય છે. તેને રોકાતી નથી. તેના પર અંકુશ રાખતા નથી આવડતું તમને, લાગણીમાંથી અપેક્ષાઓ જાગે છે. લાગણીની લેવડદેવડમાંથી અહંકાર જાગે છે. લાગણીની અભિવ્યક્તિ પછી અધિકાર ભાવ આવે છે. લાગણીને કેવળ લાગણી તરીકે જ જોવાની હોય. અપેક્ષા અને લેવડદેવડ અને અધિકાર લાગણીમાંથી નીપજે છે. એ લાગણીના અવિષ્કાર છે. એમને લાગણીનાં પૂર્ણ રૂપ તરીકે જોવાની ભૂલ કરાય નહીં. લાગણી કેવળ લાગણી છે. લાગણીને અપેક્ષામાં બાંધી લેશો નહીં. લાગણીને લેવડદેવડનાં બંધારણમાં જકડી લેશો નહીં. લાગણીમાં અહંકારની જમાવટ થવા દેશો નહીં. લાગણીની ભાષામાં શબ્દોનું કામ નથી હોતું. લાગણીનું ઘડતર સ્વાર્થની બાદબાકી દ્વારા જ કરી શકાય છે. તમારો સ્વાર્થ સાધી આપે, તમારો અહં કે તમારી અપેક્ષાને સાચવી લે તેની સાથે જ લાગણી હોય તો વાત આખી ખોટી કરે છે. લાગણીની દુનિયામાં વિશ્વાસ હોય. સુખ આવશે તો વહેંચી લઈશું અને દુઃખ આવશે તો સાથે રહીશું એ લાગણીની સમજ છે. એકબીજાની ભૂલને માફ
કરવાની અને એકબીજાનો સાથ જાળવીને પોતપોતાની ભૂલ સુધારવાની તૈયારી તે લાગણી. સારાં કામમાં સો ટકાનો ટેકો. ખરાબ કામમાં પ્રેમાળ વિરોધ. સલાહ માંગવામાં શરમ નહીં. માફી માંગવામાં સંકોચ નહીં. પોતાની વાત છોડવામાં ખચકાટ નહીં. પોતાની બાદબાકી કરીને સાથીદારનો સાચો વિચાર કરવાની ઉત્કંઠા. આ લાગણી છે. માંગ્યા પછી ન મળે તેવી વસ્તુઓ માટે તૂટી જનારો સંબંધ એ લાગણી નથી. ક્ષુલ્લક અપેક્ષાઓ માટે સંઘર્ષ વહોરી લેનારો મનોભાવ લાગણી ન હોઈ શકે. લાગણી આપવામાં માને, પકડાવી દેવામાં નહીં. લાગણી પામવાની વસ્તુ છે, મેળવવાની નહીં. લાગણી જીવવાની હોય છે, બતાવવાની નથી હોતી. લાગણી અંદર વસતો આત્મા છે. એ શરીર કે ભાષા નથી. લાગણીની અંતરંગ અનુભૂતિ તરીકે માવજત કરશો તો તમને સંબંધોમાં કોઈ અડચણ આવશે નહીં. લાગણીને હક અને મોટાઈનો મામલો બનાવશો તો ડગલે પગલે હેરાન થયા કરશો.
તમારી સાથે સંકળાયેલી વ્યક્તિઓ લાગણી રાખે છે. બંને પક્ષે અને બેમાંથી એક પણે લાગણીનું અર્થઘટન ખોટી રીતે થયું હશે તો તમારા હાથમાં દુ:ખ અને નિરાશા આવશે. પોતાની લાગણીને યોગ્ય રીતે નહીં ઘડો અને બેફામ બનીને વહેવાર ચલાવતા રહેશો તો સામા પક્ષે સંબંધ તૂટશે અને તમારા પક્ષે સંબંધ બગડશે. તમે દીનહીનભાવે સુરેશ દલાલના શબ્દો બોલશો :
મારે નવા નવા સંબંધો બાંધવા નથી મારે તૂટેલા ધાગા ફરી સાંધવા નથી.
* ૭૫
