________________
ભૂલનું પુનરાવર્તન
ઇતિહાસનું પુનરાવર્તન યાદગાર હોય છે. ભૂલનું પુનરાવર્તન કડવું હોય છે. ભૂલ કર્યા બાદ એની સજા તો મળે જ છે. દેર થાય, અંધેર ન થાય, એ સજા ભોગવી લીધી પછી ફરીવાર ભૂલ કરવાનું યાદ આવે ત્યાંથી જ કમઠાણ શરૂ થઈ જાય છે. ભૂલ કરનારો માણસ ભૂલને પસંદ કરીને ચાલે છે. ભૂલ પકડાય એ પહેલા તે છટકી જવા માગે છે. ભૂલ કરનારો ચેતીને ચાલે છે. પણ ભૂલ તો પરચો બતાવે જ છે. થોડો માર પડે છે. ભૂલ કરનાર અનુભવમાંથી સારો પાઠ લેતો નથી. માર પડ્યો છે તેથી હવે ભૂલ કરવાની નથી તેવો વિચાર એને નથી આવતો. માર ન પડે એવી રીતે ભૂલ કરવાનો કારસો એ ગોઠવે છે. માર ખાવાની તૈયારીપૂર્વક ભૂલ કરનારા પણ હોય છે. ભૂલને આવશ્યક માનીને ચાલનારા તો હજારો માણસો હોય છે. ભૂલ અને ઝેર વચ્ચે તફાવત છે. ઝેરને યોગ્ય માત્રામાં લો તો એ દવાનું કામ કરે છે. ભૂલની કોઈ માત્રા હોતી નથી અને ભૂલ દવા તરીકે કામમાં આવતી નથી. ભૂલ કરો અને ભૂલને વ્યાજબી માનો તેમાં તો વળી ભૂલ ભૂલામણી સર્જાય છે. પહેલી વાર કરેલી ભૂલની માફી મળે. બીજી વખત કરેલી ભૂલનો ખુલાસો સાંભળી શકાય. વારંવાર થનારી ભૂલોનું તો કોઈ ઓસડ નથી. ઘણા તો ભૂલ કરવા માટે જ જીવતા હોય છે. નિર્ણયો ખોટા કરવા, પસંદગી કરવામાં થાપ ખાવી, માણસને ઓળખવામાં સમજફેર થવી, ખોટા વિશ્વાસે રહેવું આ બધી માનસિક ભૂલો છે. ગુસ્સો વ્યક્ત કરવો, અપમાન કરવું, બીજાની બદનામી કરવી, જૂઠું બોલવું, છળપ્રપંચ કરવા આ બધી વાચિક ભૂલો છે. હદથી વધારે ખાવું, કારણ વગરની મહેનત કરવી, પરિણામ વિનાની પ્રવૃત્તિ કરવી, ખોટી જગ્યાએ જવું આ બધી શારીરિક ભૂલો છે. ભૂલો તો ઘણી હોય છે. ભૂલ કરનારો પોતાની ભૂલને જોઈ શકે, સમજી શકે તો ભૂલને છોડવી આસાન છે. મોટે ભાગે
ભૂલને ભૂલ તરીકે જોવાની તૈયારી હોતી નથી. લાચારીને લીધે કે ચોક્કસ કારણને લીધે ભૂલ કરવી પડે છે તેવો મોઘમ ખુલાસો કરીને ભૂલને ચાલુ રાખવામાં આવે છે. ભૂલનો રસ્તો જોખમી છે. બહાદુર માણસો જો ખમથી નથી ડરતા. ભૂલથી ડરે છે. નબળા માણસો જોખમથી ડરે છે. ભૂલથી નથી ડરતા, ભૂલને લીધે બદનામી થાય તેનાથી ન ડરો તેમાં બહાદુરી નથી, મૂર્ખામી છે. બદનામી તો સારા આદર્શો માટે કડવા થઈને વહોરવાની હોય. નક્કામાં કામો માટે બદનામી વહોરનારો બુદ્ધિનું દેવાળું ફૂંકે છે. ભૂલો ન કરી હોય તો ભૂખ્યા રહેવું પડે છે ? ના. ભૂલો કેવળ શોખથી થતી હોય છે. દેખાદેખીમાં આવીને જરૂર વિનાનો બોજો ઉઠાવવાના કોડ જાગે છે. તેમાંથી ભૂલો થવા લાગે છે. ભૂલો કરતી વખતે ભૂલનો ડંખ હોય તો માનસિક પ્રામાણિકતા જળવાય છે. પરંતુ ભૂલો કર્યા વગર ચાલી શકતું હોય તો પણ ભૂલો થતી હોય તો એમાં પ્રામાણિક્તા જળવાતી નથી. તમને તમારી ભૂલ સજા કરવાની છે તે નક્કી સમજજો. તમે ભૂલ કરવાનું ટાળી શકશો તો જ સજાથી બચશો. ભૂલ કરીને પછી બહાનું બનાવી દેવાથી ભૂલ મટી જતી નથી. ગાળ આપી દીધી પછી માફી માંગી લેવાથી ગાળ, પ્રશંસા બની જતી નથી. ગાળનો જખમ તો લાગે જ છે. ભૂલોને જાતે સમજવી જોઈએ. ભૂલો ઓળખવા માટે નમ્ર અને નિખાલસ સ્વભાવ ઘડવો જોઈએ. તમે ભૂલ કરો ત્યાં સુધી ઠીક છે. માણસ માત્ર ભૂલને પાત્ર. તમે ભૂલનું પુનરાવર્તન કરો તે તમારાં ભવિષ્ય પરનો ક્રૂર અત્યાચાર છે.
чо •
