Book Title: Katantra Roopmala
Author(s): Sharvavarma Acharya, Gyanmati Mataji
Publisher: Digambar Jain Trilok Shodh Sansthan

Previous | Next

Page 17
________________ 8 संज्ञासन्धिः • . ककारादीनि हकारपर्यन्तान्यक्षराणि व्यञ्जनसंज्ञानि भवन्ति । क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ । ट तद ध न प फ ब भ म य र ल व श ष स ह ' ॥ ते वर्गाः पञ्च पञ्च पञ्च ॥ १२ ॥ ते ककारादयो मावसाना वर्णाः पञ्च पञ्च भूत्वा पश्चैव वर्गसंज्ञा भवन्ति । क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म ॥ २ वर्गाणां प्रथमद्वितीयाः शषसाश्चाघोषाः ॥ १३ ॥ वर्गाणां प्रथमद्वितीया वर्णाः शषसाश्चाघोषसंज्ञा भवन्ति । कख चछ टठ तथ पफ श ष स ।। घोषवन्तोऽन्ये ।। १४ ।। अघोषेभ्योन्ये तृतीयचतुर्थपञ्चमा वर्णा यरलवहाश्च घोषवत्संज्ञा भवन्ति । गघङ जझञ डढण दधन बम यरलवह इति ॥ ५ अनुनासिका saणनमाः ॥ १५ ॥ अनु पश्चान्नासिकास्थानमुच्चारणं येषां ते अनुनासिकाः । इजणनमा वर्णा अनुनासिकसंज्ञा भवन्ति । डञणनम इति ॥ अन्तःस्था यरलवाः ॥ १६ ॥ वर्गाणां ऊष्मणांच अन्तः तिष्ठन्तीत्यन्तः स्था: । यरलवा इत्येते वर्णा अन्तःस्थसंज्ञा भवन्ति । यरलव ॥ ककार से लेकर हकार पयंत अक्षर व्यजन संज्ञक है। ये ३३ है । क ख ग घ ङ च छ ज झ ञ ट ठ ड ढ ण त थ द ध न प फ ब भ म य र ल व । श ष स ह । उनमें पाँच-पाँच के पाँच वर्ग होते हैं ॥ १२ ॥ ये ककारादि से 'म' पर्यंत पाँच-पाँच वर्ण मिलकर पाँच ही वर्ग होते हैं। क ख ग घ ङ ये कवर्ग संज्ञक हैं । कवर्ग कहने से ये पाँचों ही अक्षर आ जाते हैं उसी प्रकार से चवर्ग, टवर्ग, तवर्ग, पवर्ग होते हैं। इन वर्गों में प्रथम द्वितीय अक्षर और श ष स अक्षर अघोष कहलाते हैं ॥ १३ ॥ जैसे- - कख, चछ, टठ, तथ, पफ, श ष स । ये तेरह अक्षर । बचे हुये अक्षर घोषवान हैं ॥ १४ ॥ अघोष अक्षर से बचे हुये शेष तृतीय, चतुर्थ, पंचम अक्षर और य र ल व ह ये घोषवान संज्ञक I जैसे - ग घ ड ज झ ञ, ड ढ ण, द ध न, ब भ म य र ल व ह। ये २० अक्षर घोष हैं । ङ, ञ, ण, न, म ये अनुनासिक संज्ञक हैं ॥ १५ ॥ अनु-पश्चात् नासिका स्थान से जिनका उच्चारण होता है वे अनुनासिक कहलाते हैं । अर्थात् इन ङ, ञ, ण, न और म के उच्चारण में कुछ-कुछ ध्वनि नाक से भी निकलती है इसलिये ये अनुनासिक कहलाते हैं। य र ल व अक्षर अंतस्थ संज्ञक हैं ॥ १६ ॥ जो ओष्ठ आदि स्थानों के अंत में रहते हैं उन्हें अंतस्थ कहते हैं । १. ककारादीनामकार उच्चारणार्थः । २. घोषो ध्वनिर्न विद्यते येषां ते अघोषाः ।

Loading...

Page Navigation
1 ... 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51 52 53 54 55 56 57 58 59 60 61 62 63 64 65 66 67 68 69 70 71 72 73 74 75 76 77 78 79 80 81 82 83 84 85 86 87 88 89 90 91 92 93 94 95 96 97 98 99 100 101 102 103 104 105 106 107 108 109 110 111 112 113 114 115 116 117 118 119 120 121 122 123 124 125 126 127 128 129 130 131 132 133 134 135 136 137 138 139 140 141 142 143 144 145 146 147 148 149 150 151 152 153 154 155 156 157 158 159 160 161 162 163 164 165 166 167 168 169 170 171 172 ... 420