Kalyan 2007 12 Ank 09

Author(s): Kirchand J Sheth, Manoj K Sheth
Publisher: Kalyan Prakashan Mandir

Page 5

સ્થિતિ નીચી હોય છે. બંનેના હાથને મળેલી ઊંચી અને નીચી આ સ્થિતિ પરથી જ બંનેનું વ્યક્તિત્વ જણાઈ આવતું હોય છે. જેનો હાથ ઊંચો હોય, એ આપોઆપ જ ઊંચો અને જેનો હાથ નીચો હોય, એ આપોઆપ જ નીચો સાબિત થયા વિના નથી રહેતો. પુયોદયને જેણે પ્રકાશિત જ રાખવો હોય, એણે દાની બનવું જોઈએ, બાકી યાચક અને સંઘરાખોર લોભી-કૃપણ માટે તો પાપોદયના અંધકારમાં અથડાતા રહેવાનું જ અનિવાર્ય હોય, એમાં શી નવાઈ ?
જેની પાસે જેટલી દોલત હોય, એ દોલતના પ્રમાણ કરતાંય દયાળુતાનો વધુ પ્રમાણમાં વાસ હોય, એ દાની ગણાય. પોતાની પાસે ધનની પ્રચુરતા હોય, એટલા માટે જ નહિ અથવા તો સામાને સહાયની આવશ્યકતા હોય, એટલા માટે જ નહિ, પરંતુ પોતાના દિલમાં ઉછાળા મારતી દયાળતાથી પ્રેરિત બનીને જે દાન કર્યા વિના ન રહી શકે, એ જ સાચો દાની ગણાય. આવશ્યકતા કરતાં કંઈ ગણી વધુ લક્ષ્મીની જેને લાલસા-અપેક્ષા હોય અને જેમ જેમ લક્ષ્મી મળતી જાય, એમ જેની આશા-અપેક્ષા-તૃષ્ણા પણ વધતી જ જતી હોય, એ લોભી ગણાય. આટલું જ બરાબર સમજી જવાય, તો દાનીને મળેલી મેઘની ઉપમા અને લોભીને મળેલી સાગરની ઉપમા એકદમ બંધબેસતી લાગ્યા વિના ન રહે.
ઉદાર-દાનીની પાસે લક્ષ્મી અમૃતના ઘંટ રૂપે જતી હોવાથી અને એને સંતોષનો સથવારો હોવાથી થોડીઘણી લક્ષ્મી મળતા જ એ સંતોષાનુભૂતિ માણી શકતો હોય છે, જ્યારે કૃપણ લોભીની પાસે લક્ષ્મી ખારા-પાણી રૂપે જતી હોવાથી ઘણા પ્રમાણમાં એની પ્રાપ્તિ થાય, તોય એની તૃષ્ણા-તરસ સંતોષાતી તો નથી, પણ ઉપરથી એ તરસ વધુ ને વધુ ઉગ્ર બનતી હોય છે. ભસ્મક રોગી જેવી એની હાલત આવે છે, આવો રોગી જેમ વધુ ખાય એમ એની ભૂખ વધુ ઉશ્કેરાય અને આરોગ્ય સામે જીવલેણ જોખમ ઊભું થાય, આમ ઉદારને મળતી. લક્ષ્મી એને માટે મારક બની શકતી નથી, ત્યારે કૃપણને મળતી લક્ષ્મી એને માટે મારક બનીને જ રહે છે.
દાતા દાન આપવા દ્વારા એવો ઉપદેશ સુણાવતો હોય છે કે, હાથ ઊંચો રાખવો હોય, તો મારી જેમ મળેલી સંપત્તિનો સદ્વ્યય કરવાની તકને સહર્ષ વધાવી લેવી જોઈએ. આ જ રીતે યાચક પણ એક જાતનો એવો ઉપદેશ ફ્લાવવામાં નિમિત્ત બનતો હોય છે કે, ભાઈઓ ! ગયા જન્મમાં મેં દાન ન કર્યું તો એના વિપાકરૂપે આ રીતે મારે હાથ નીચો રાખીને લંબાવવાનો વખત આવ્યો છે. મેં દાન ન કર્યું, એનો જ આ વિપાક છે, આવો વિપાક ન વેઠવો હોય અને હાથ ઊંચો રાખવો હોય, તો આ દાતાની જેમ દાનની સરવાણી વહેવડાવતા. 'રહેવું જોઈએ. - આ રીતે જો આપણી જ્ઞાનદૃષ્ટિ ખુલી જાય, તો દાતાની જેમ યાચકમાં અને વાચકની જેમ દાતામાં પણ આપણને સદુપદેશકનું દર્શન મળ્યા વિના નહિ રહે. હાથ ઊંચો રહે, એ તો આપણને સૌને ઇષ્ટ છે, પણ દાનની ગંગોત્રી વહેતી રાખવી, આપણને કેટલી ઇષ્ટ છે, એ જ વિચારવા જેવું છે. આ જ રીતે હાથ નીચો રહે, એ આપણને જરાય ઇષ્ટ નથી, પરંતુ માંગણ-વૃત્તિને આપણે કેટલી તજી શક્યા છીએ અથવા તો કૃપણતા પર કાપ મૂકવાની આપણી કેટલી તૈયારી છે, એનું ઊંડાણથી અવલોકન કરવું જરૂરી છે. જો આવું અવલોકન નહિ કરી શકીએ, તો અણગમતાથી અળગા રહીને, મનગમતાને માણવાનો આપણો મનોરથ કઈ રીતે સળ થઈ શકશે ? માટે માત્ર મનોરથના હવાઈ કિલ્લા સરજવાની માંડવાળ કરી દઈને હવે આ સુભાષિતના સંદેશ મુજબ એ મનોરથનો રથ થોડો ઘણો ગતિમાન બની શકે, એવા પંથને કંડારવાનો પુરુષાર્થ આદરીએ.
ભરતીથી ભવ્ય ભાસતા મહાસાગરોએ આ ધરતીના પોણાભાગ પર કબજો જમાવ્યો છે તેમજ દિનરાત એનું દર્શન સુલભ હોય છે, જ્યારે મેઘનું દર્શન તો વર્ષમાં ચારેક મહિના જ સુલભ બનતું હોય છે અને વર્ષાઋતુમાંય એ સર્વત્ર વરસવા જ માંડે, એવી શક્યતા પણ નહિવત હોય છે, છતાં આખી દુનિયા મીટ માંડીને પ્રતીક્ષા તો મેઘની જ કરતી હોય છે અને “રાજા તો મેઘરાજા ઓર રાજા કાયકા' આવો મેઘમહિમા ગાવાપૂર્વક એની જ મહેર માંગતી હોય છે, આની પરથી બોધપાઠ લઈને અયાચક-વૃતિનો આદર્શ અપનાવીએ અને મેઘ જેવી મહેર કરવાના મુદ્રાલેખને કાળજે કોતરી રાખીએ.
૩ : કલ્યાણ : ૬૪૯, ડિસેમ્બર ૨૦૦૭, કારતક વદ ૨૦૬૩