________________
મારા અનુભવના નિચોડરૂપ વિચારો જણાવીશ..
ઉપાય સાવ સાદો‘છે; દુષ્કર નથી. રોજ નિયમિત ચાલવું. ચાલતાં રહેનારાં નીરોગી રહી શકે. પહેલાં યાત્રાઓ ચાલીને થતી; વાહનોમાં નહિ. બસ, ચાલતાં
રહેવું : ચરૈવેતિ, ઐતરેય બ્રાહ્મણના ૠત્વિજે ઉચ્ચાર્યું : બેઠેલાનું નસીબ બેઠું રહે છે, સૂતેલાનું સૂતું રહે છે. જ્યારે ચાલતાં રહેનારનું નસીબ ચાલતું રહે છે. માટે રૈવેતિ, રૈવેતિ. બસ, ચાલતાં રહો ચાલતાં રહો. ચાલતાં રહો. આમાં ‘નસીબ'ની જગ્યાએ ‘શરીર' શબ્દ ગોઠવી દઈએ. વળી, આપણે સૌ નસીબનું સર્જન શરીર દ્વારા જ કરીએ છીએ. શરીર ચાલતું રહે તો નસીબ પણ વિકસતું રહે. બસ આમ થાય તો કામ બને. આયુર્વેદ પદ્ધતિએ ચિકિત્સા કરું છું. ઘણા અનુભવ થાય છે. મારા એક અંગત સ્નેહી ખૂબ ધનિક કરોડપતિ કહો તો ચાલે. તેઓ આમ સાધન સંપન્ન અને લહેરી
મિજાજના છે. દેશવિદેશનું ભ્રમણ કરી આવ્યા છે. ઘણું
જાણે છે. તેમને અચાનક જીવલેણ બીમારી થઈ. તેઓ
:
મારી પાસે આવ્યા. મેં સૂચવ્યું : રોજ ત્રણચાર માઈલ ચાલવાનું રાખો. બધું ઠીક થઈ જશે. તરત જ તેઓ ઊછળી પડ્યા. કહેઃ ચાલવું ? ત્રણ-ચાર માઈલ ? રોજ ? એ તે કેમ બને ? એના જેવું કંટાળાજનક કામ કરવાનું મારા માટે મુશ્કેલ છે. આવી વ્યક્તિઓને હું ‘ચરૈવેતિશત્રુ' કહું છું. મારો દાવો છે કે ચાલવાની પ્રવૃત્તિ લાખ દુઃખો દૂર કરવાની એક દવા છે. નિયમિત ચાલવું આમ કરવાથી ઘણા ફાયદાઓ થાય.
આપણે સૌ આપણા આરોગ્ય માટે ચિંતિત હોઈએ છીએ, નાની-નાની બીમારીઓ અને અન્ય શારીરિક નાનીમોટી ફરિયાદો રહ્યા જ કરતી હોય છે, આ માટે આપણને અનેક પ્રકારનાં ઔષધોની જરૂર પડે છે. આ માટે અવારનવાર ચિકિત્સકો (ડોક્ટરો) પાસે જવાનું થાય. વળી, જો એક ચિકિત્સક ઝડપથી આપણને તકલીફ્યુક્ત ન કરે તો આપણે ચિકિત્સક બદલાવી નાખીએ છીએ. એવી જ રીતે તકલીમુક્ત થવા માટે આપણે જુદી જુદી ચિકિત્સાપદ્ધતિઓ પણ અજમાવી જોઈએ છીએ. દરેક ડોક્ટર | ચિકિત્સક પાસે આપણે આપણી શારીરિક તકલીફોનો હારડો રજૂ કરીએ છીએ. આમ અનેક પ્રકારના ચિકિત્સકો, જુદી જુદી
ચિકિત્સાપદ્ધતિઓ અને જુદા-જુદા પ્રકારનાં અનેક ઔષધોની જાળમાં આપણે સપડાઈએ છીએ. હા, સામે ચાલીને જાણી જોઈને !
આમ શારીરિક તકલીફોમાંથી મુક્ત થવા માટે આપણે અનેક પ્રકારના ઔષધો પેટમાં પધરાવતાં
રહીએ છીએ, ચિકિત્સક કહે એટલે પધરાવવાં પડે છે. આમાં ભક્ષ્યાભક્ષ્યનો પણ વિચાર નથી કરતા, આમ છતાં પણ મોટે ભાગે આપણે ઇચ્છીએ એવો કાયમી ફાયદો થતો નથી. કામચલાઉ રાહત લાગે. થોડા દિવસ પછી વળી પાછી એની એ જ રિયાદ ઊભી થાય. કેટલીક શારીરિક તકલીફો તો ઘર કરી ગયેલીકાયમી હોય છે. દા.ત., કબજિયાત, અપચો, મંદાગ્નિ, આમ્લપિત્ત (એસિડિટી), માથાનો દુખાવો શરીરમાં તોડ-કળતર, શરીરનો ગરમાવો (તાવ ન હોય પણ શરીર ગરમ રહ્યા કરે), પગનાં તળિયામાં બળતરા,
માથું ગરમ રહેવું, હાથની હથેળીઓ ગરમ રહે, આંખો બળવી, શરદી, સળેખમ, નાકમાંથી પાણી પડવું, એલર્જી-જન્ય પીડાઓ, પેટની ગરબડ, ખાટાતીખા ઓડકાર, છાતીમાં ગભરામણ થવી, મૂંઝવણ થવી, ઓડકાર ન આવવા અથવા વધારે આવવા. પવનછૂટ ન થવી, ગેસ થવો, હૃદય પર દબાણનો અનુભવ થવો, મળમૂત્રના વિસર્જનમાં અવરોધ પેદા થાય, ભૂખ જ ન લાગે. જમેલાનું પાચન ન થાય, વગેરે. આ બધું સહન કરવાનું. આપણે તકલીફ શરૂ થાય એટલે એને દૂર કરવાનો પ્રયત્ન તો કરીએ જ. પણ તકલીફ્ટે સાવ નિર્મૂળ કરીએ તો ? -
તો આપણે શું કરવું જોઈએ એ અંગેનો વિચાર બરાબર કરવો જોઈએ. આપણે દવાનો - ઔષધનો દોષ મોટેભાગે કાઢીએ છીએ કે દવા બરાબર નથી. ફરિયાદ દૂર ન થાય એ માટે શું માત્ર ઔષધ જ જવાબદાર હોય છે ? આ અંગે આપણે વિચાર કરતા નથી. કેટલીક વાર તો નિદાન બરાબર સો ટકા સાચું હોય, ઔષધ નિદાનને અનુરૂપ જ હોય છતાં ફરિયાદ દૂર ન થાય, એવું બનતું મેં જોયું છે. આવું બને ત્યારે આપણે વધુ ઊંડાણથી વિચારવું જોઈએ.
( અપૂર્ણ)
T ૨૦ : કલ્યાણ : ૬૪/૯, ડિસેમ્બર ૨૦૦૭, કારતક વદ ૨૦૬૩ ૩
