________________
મન મેલું હોય તો ભાવનાનો રંગ ન ચઢે, જેમ પૂષમાને જિનેશ્વરે આવી અનુભૂતિ થઈ શકે છે. આપણા | મલિન વસ્ત્ર ઉપર રંગ ન ચઢે, તેમ મેલા મનને શુદ્ધ કર્યા સુખમાં કોઈ વિઘ્ન કરે તો પણ તેનું ખરાબ ન ચિંતવવું,
વિના ધર્મકરણી શુદ્ધ ન થાય. મેલું શરીર ન ગમે, મેલા એ શુદ્ધ મનની નિશાની છે. આ દશા ક્યારે આવે ? વસ્ત્ર ન ગમે, પણ મનની મલિનતા ખટકે નહિ, ત્યાં સુધી હંમેશા જો બીજાનું શુભ ચિંતવવાની ટેવ પાડી હોય, તો. શી રીતે મનનો મેલ દૂર થાય ? સાધુપણું પામવું નહિ, જ અવસરે કષ્ટ આવે તો પણ તેનું અહિત ન ચિંતવવું એ જ મલીન દશાની સ્થિતિ છે. અને સાધુપણું પામ્યા એવી ભાવના ટકી શકશે. ‘તેનું શુભ થાઓ.’ એવા પછી સિદ્ધિગતિ ન મળે, એમાં પ્રમાદનું જોર છે, એમ . અભ્યાસ વિના કટોકટીના પ્રસંગમાં ટકી શકાતું નથી. માન્યા વિના સિદ્ધિ શી રીતે મળે ? મિથ્યાત્વ, અવિરતિ, તેથી શુભભાવનાનો અભ્યાસ પુનઃ પુનઃ જરૂરી છે. પ્રમાદ, કષાય અને અશુભ યોગ આ પાંચ વસ્તુ મનને મલિન કરનાર છે. આ બધા દોષો છે. તેને સ્વચ્છ કરવા અશુદ્ધ વિચારવાળા જીવો સાધના કરી કરીને માટે સમ્યકત્વમાં સ્નાન કરવું જોઈએ. મિથ્યાત્વનો મળ સૈવેયક સુધી જઈ શકે છે. પણ તેમને પોતાના જ સુખની સમ્યક્ત્વરૂપી જળથી સ્વચ્છ થાય છે. પાપી મનુષ્યોના પડી હોય છે, તેથી તેઓ પાછા નિગોદ-નરકના અધિકારી સંગમાં રહેવાથી મલિનતા જ રહે, તેથી મુનિઓ એકાંત થાય છે. સ્વાર્થવૃત્તિમાંથી મુક્ત ન થવાના કારણે તો તેનું નિર્દોષ ભૂમિમાં રહે છે. વિવિકત સ્થાન એટલે સ્ત્રી-પશુ- પતન થાય છે. પંડગાદિ વિનાનું સ્થાન. અયોગ્ય માણસો સાથે રહેવાથી આહાર-શરીર અને માનસિક શુદ્ધિ રહેતી નથી.
મનનું રક્ષણ કરનાર મૈત્રી છે. સર્વના સુખની ચિંતા
એ મૈત્રી છે. મૈત્રીભાવથી ભરપૂર ભગવાનની પૂજા કરનાર મનના મેલને દૂર કરવાનો ઉપાય નમો અરિહંતાણં' પવિત્ર બને છે. મનને વારંવાર સ્નાન કરાવવું જોઈએ. છે. નવકાર મનને સ્વચ્છ બનાવવા માટે છે. પરિગ્રહ- કારણકે એ તરત જ મેલું થઈ જાય છે. તેથી વારંવાર ધનાદિની વૃદ્ધિમાં મસ્તી માણવી એ જ આત્માની મલિનતા મંગળ જરૂરી ગણાય. નવકાર ગણવાથી મન શુદ્ધ થાય છે, એ મલિનતાને ઘટાડવા માટે ‘નવકાર' છે. દેવ-ગુરુ છે. આપણા મનને આપણે અશુદ્ધ માન્યા વિના ધોઈએ. અને ધર્મના સંપર્કથી વિચારની શુદ્ધિ થાય છે. પ્રભુની તો તે કેવી રીતે ધોવાય ? જેમ કોઈના પગે અશુદ્ધિ લાગી. પૂજાથી આપણું ચિત્ત પ્રસન્ન અને કપટરહિત થાય છે. હોય, તો તેનો ખ્યાલ આવ્યા બાદ તે કેવી રીતે શુદ્ધ
કરે છે ? બરાબર શુદ્ધ કરે છે. એમ મનની અશુદ્ધિનો - એકાગ્રતા પ્રાપ્ત કરવી સહેલી છે, પણ શુદ્ધિ પહેલા ખ્યાલ આવવો જોઈએ. વિનાની એકાગ્રતા એ બગલા અને બિલાડીની એકાગ્રતા જેવી છે. બગલાની ચાંચ ધોળી અને હૃદય કાળું છે, તેમ નવકારનો જાપ અને સિદ્ધચક્રનું ધ્યાન: આમાં એક બિલાડીમાં એકાગ્રતા હોવા છતાં તે અશુદ્ધ છે. કારણ વિના બીજું અધૂરું રહે છે. તેથી જાપ અને ધ્યાન બન્ને કે મન મલિન છે. માણસના વસ્ત્ર ઉજ્વલ હોય, પણ ઉપયોગી છે. સિદ્ધચક્રનું બીજ શું ? ‘મરી કે જે નવકારના અંત:કરણ કાળું હોય, તો શુભ-શુદ્ધ એકાગ્રતા પ્રાપ્ત ના પ્રથમ પદે છે. ‘ઝ'થી ‘દ માં બધા અક્ષરો આવી જાય. થાય.
વચ્ચે ‘ર છે તે પ્રકાર અગ્નિ વાચક છે અગ્નિનું બીજ
છે. લગભગ દરેક શ્રેષ્ઠ નામમાં “ર તો પ્રાયઃ આવે છે. બધા સમાન દુ:ખી હોવા છતાં માત્ર મારું જ દુ:ખ અરિહંતમાં આવતા અને ‘ત' અક્ષર રક્ષણ અને પ્રાણા દૂર થાઓ અથવા બધા સમાન ભૂખ્યા હોવા છતાં મને સૂચક છે. જ પહેલાં ખાવા મળો અને બીજાનું જેમ થવું હોય તેમ ‘મરથી બધી માતૃકાનું સ્મરણ થાય છે. બારાક્ષરીના થાય, આવો વિચાર એ જ મનની મલિનતા છે. જે દુખથી અક્ષરોના સંયોગથી બધા શાસ્ત્રો બન્યા છે. શાશ્વત અક્ષર આપણે દાઝી રહ્યાં છીએ, તેવું દુખ બધાયનું દૂર થાઓ, સ્વરૂપ મહં ધ્યાન કરવાથી શાશ્વત પદ મળે છે. આ ની એવા અધ્યવસાયપૂર્વક પૂજા કરવાથી દુઃખ-દારિદ્ર-શોક- આરાધનાથી નવમે ભવે મોક્ષ મળે છે. અને વચલા ભવમાં સંતાપ-ચિત્તા અને ભય ટળે છે. તેથી જ ‘મનઃ પ્રસન્નતાતિ સંસારનું બધું સુખ પણ મળે છે.
0 ૮ : કલ્યાણ : ૬૪૯, ડિસેમ્બર ૨૦૦૭, કારતક વદ ૨૦૬૩
