________________
આ સાનામહારા પુરુષાથ વાદીએ લાડવા ખાતાં
ખાતાં કાંકરી સમજીને નાંખી હતી.
શજાએ પુરૂષાર્થવાદીને પૂછ્યું; ‘તને શું મળ્યું ?' એણે કહ્યુ મહેનત કરતાં મળ્યા, ખાધાં ભૂખ શમાવી.
લાડવા
ભાગ્યવાદી ભૂખ્યો હાવા છતાં એના મુખ ઉપર તેજી હતી. પુરૂષાર્થવાદીના મુખ ઉપર પ્લાનિ દેખાતી હતી. અ ંધારામાં ઢાંકરા સમજીને સોનામહોરા ફગાવી દેવાની પેાતાની ગફલતથી એ શાકાતુર બની ગયા. ભાગ્યના ભરાસે સૂતેલા પેાતાના સહવાસીને વગર મહેનતે કિંમતી સાના મહારી મળી એ એનાથી સહન ન થયું. એના મુખ ઉપર ઉદાસીનતા છવાઈ ગઈ. ભૂખનું દુઃખ ટાળો મેળવેલા એના આનદને શાકાન્તિએ ભરખી લીધો.
મંત્રીનું મુખકમળ વિજયશ્રીથી શાભી ઉઠયુ. ત્યારે રાજાએ ક્રોધ-માનના મિશ્રઆવેશમાં આવીને કહ્યું; ‘મંત્રીજી! મેં માન્યું કે ભાગ્ય જેવી વસ્તુ છે, પણ તે લાડવામાં છુપાયેલી સેાનામહેારાના જેમ દુર્લભ છે. ભાગ્યના આધારે એસી રહેવામાં બુદ્ધિમત્તા નથી.’
સોનામહોરવાળાનું ભાગ્ય લાડુવાળાના પુરૂ. ષાનું નિમિત્ત પામીને કહ્યું. એ પણ ભૂલવા જેવુ નથી. સેાનામહારા મળી છતાં ભૂખનું દુ:ખ કયાં ટશ્યુ ? મ`ત્રીએ રાજાની વાત સ્વીકારી.
આ પ્રસંગ ઉપરથી રાજા અને મત્રી અને સમજી ગયા કે ભાગ્ય અને પુરૂષાથ પક્ષીની એ પાંખ જેવા છે અને અનિવાય છે.
કલ્યાણ : માર્ચ, ૧૯૯૧ : ૧૧
એકવાર રાજા અને મત્રીને કોઇ જ્ઞાની મલ્યા જ્ઞાનીએ ભાગ્ય અને પુરૂષાર્થ ઉપર સુંદર પ્રકાશ પાડયા.
ટપાલી મારી કાગળ છે ?’
શું નામ છે?’
એ તે કાગળ ઉપર જ લખેલું હશે.
જ્ઞાની ખેલ્યા;——વૈભવ કે વિલાસના સાધના મેળવવા માટે પુરૂષાર્થ કરવાનું કોઈને કહેવુ પડતું નથી. ભેગ ભૂખ્યા માનવા ભાગ્યના વિચાર કરવા ય થાભતા નથી. પુરૂષાર્થની આંધળી દોટમાં દડયે જાય છે; પણુ ભાગ્ય સહારા વિનાના પુરૂષાથ ન્ય ખની જાય છે. એ હકીકત અનુભવ વિના, વિવેક પ્રગટયા વિના કે સમુદ્ધિ જાગ્યા વિના કર્યાંથી સમજાય ?
અજ્ઞાનની પણ અલિહારી છે કે એવા વાંઝીયા પુરૂષા માટે માણસના ઉત્સાહ ટકયેા રહે છે.
સ'સારના વ્યવહારમાં ભાગ્યપ્રધાન અને પુરૂષાથ ગૌણુ છે ત્યાં પુરૂષાર્થં ભાગ્યનું સર્જન કરવા માટે અસમર્થ છે. આત્મકલ્યાણની સાધ નામાં ભાગ્યગૌણુ અને પુરૂષા પ્રધાન. અહિં પુરૂષાથ ભાગ્યનું સર્જન કરવાનુ સામથ્ય
ધરાવે છે.
અત્મ કલ્યાણની વાતમાં ભાગ્યના ભરાસે નિષ્ક્રિય બનનારાઓને આ કથા પુરૂષાથની સજીવ પ્રેરણા આપે છે. આત્મકલ્યાણ માટે જાગેલુ ભાગ્ય પુરૂષાર્થ વિના પાંગળું છે એની પ્રતીતિ કરાવે છે આ રીતે આ ખાધક કથા ભાવના વિવેક સમજાવી જાય છે. આપણને ભાગ્ય અને પુરૂષાર્થીના પ્રધાનગૌણુ
નામ કાગળ પર લખેલું છે !
