________________
યુદ્ધની ઉત્તરેત્તર વધી રહેલી ભયાનકતા ભારતવર્ષના અનેક મહાપુરુષે તેમાં ખપી ગયા અને તેની ખેટ ન પૂરાણી તે જ ન જ પૂરાણું. એથી આર્યસંસ્કૃતિને જમ્બર ફટકો પડ્યો અને તેને નીતિ તથા ધર્મને આદર્શ નીચે ઉતરી ગયે.
આ યુદ્ધમાં પાંડવોને વિજય મળે, પણ એ વિજયથી તેમનું દિલ જરાયે હરખાયું ન હતું. યુધિષ્ઠિરની આંખમાંથી તે બેર બેર જેવડાં આંસુ પડ્યાં હતાં કે આ બધું શું બની ગયું ? આટલે માનવસંહાર અને તે શા માટે ? અમારી એક બીજાની જીદ માટે ? એ પાપભીરુ પાંડેએ આખરે ત્યાગને માર્ગ સ્વીકાર્યો હતો અને તેણે જ એમનાં ચિત્તને શાંતિ આપી હતી.
તે પછી પણ નાનાં મોટાં યુદ્ધો લડાતાં જ રહ્યાં છે અને વિજયની ધૂનમાં પડેલો મનુષ્ય એક પછી એક નીતિનાં પગથિયાં ચૂકતે ગમે છે. તેમાં સને ૧૯૧૪માં જે પ્રથમ વિશ્વયુદ્ધ થયું તેણે સહુની આંખે ખેલી નાખી. તેમાં વિમાન, બેંબ તથા અઢારથી વીશ માઈલ દૂર ગોળા ફેંકી શકે એવી તેને પહેલી જ વાર ઉપયોગ થયે અને તેણે યુદ્ધમાં ભાગ નહિ લેનારા એવા પણ લાખો નિર્દોષ માણસને સંહાર કરી નાખ્યું. તેમાં આપણે નીતિ કે માનવતાને આદર્શ અત્યંત નીચે ઉતરી ગયેલે જોઈ શકીએ છીએ.
સને ૧૯૯૯માં બીજું વિશ્વયુદ્ધ શરુ થયું. તે વિસ્તાર અને ભયાનકતામાં પ્રથમ કરતાં ઘણું આગળ વધી ગયું. તેણે અનેક દેશની તારાજી કરી, ભયંકર માનવસંહાર
