________________
વિશ્વશાંતિ
વૈજ્ઞાનિક સાધનાથી માર્યાં કારખાનાં ઉત્પન્ન થયાં અને જથ્થાબંધ માલ ઉત્પન્ન થવા લાગ્યા, પણ તેણે નાના પાયે ચાલતા ઉદ્યોગાના નાશ કર્યાં અને તેથી લાખાક્રોડા માણુસની સ્વતંત્ર રાજી ઝુંટવાઈ ગઈ. પરિણામે આ માણસાને પોતાની રાજી રળવા માટે આ કારખાનાઓમાં કારીગર કે મજૂર તરીકે જિયાત જોડાવું પડ્યું. આ કારખાનાં ચલાવવા માટે ઘણું નાણુ શકવું પડે અને તે શ્રીમત કે મૂડીવાળા જ રાકી શકે, એટલે તેએ આ કારખાનાના માલિક અન્યા અને પોતાની બુદ્ધિ તથા લાગવગ લડાવીને તથા નાણાંના જોરે વધારે નાણાવાળાં થતા ગયા. આ રીતે આધુનિક વિજ્ઞાને યંત્રાની ભેટ ધરીને મજૂર અને માલેતુજારના એ સ્પષ્ટ વર્ગો ઊભા કર્યાં. તેની વચ્ચે આજે કેવી અથડામણા ચાલી રહી છે, તે કાઈથી અજાણ્યુ' નથી.
૪
કારખાનાં મેટા ભાગે શહેરમાં જ સ્થપાયાં, એટલે ગામડાંની વસ્તીને ઘણા ભાગ ત્યાં ખેંચાઇ આવ્યે, આથી શહેરમાં વસ્તી વધતી જ રહી અને ગામડાં ભાંગતાં ગયાં. આજે શહેરમાં રહેઠાણની કેવી તંગી ઊભી થઈ છે, તે સહુ કાઈ જાણે છે. મુખઈ જેવા શહેરમાં એક નાનકડી ખાલી મેળવવી હોય તેા રૂા. ૧૦૦૦ થી માંડીને પ્રવાસ કર્યાં તે પ્રવાસ કરવા માટે એક અંગ્રેજ મુસાફરને કુલી વગેરેના મળી કુલ ૪૦૦૦૦ રૂપિયાના ખર્ચે થયા હતા અને તેને ઇંગ્લાંડની ધીરાયલ જ્યાગ્રાફિકલ સાસાયટી તરફથી · સાહસવીર ’ ના સુવણ ચંદ્રક એનાયત થયા હતા. અમારા પ્રવાસનુ વર્ણન વડેદ્વરા સાહિત્યસભાએ પ્રેમથી સાંભળ્યું, એ અમને આશ્વાસન હતું.
