________________
વિશ્વશાંતિ માટેના પ્રયાસે અને આપણું કર્તવ્ય જવાનું વલણ બતાવે છે, એક બીજાની મુશ્કેલીઓ પ્રત્યે સહાનૂભૂતિ દર્શાવે છે અને ન્યાયની ખાતર પિતાને કંઈ જતું કરવું પડતું હોય તે તે જતું કરવાને પણ તૈયાર રહે છે. પરંતુ અહીં પરિસ્થિતિ જુદી હતી. દરેકને પિતાના હકની રક્ષા કરવી હતી, સામાને વિચાર કર નહતો, સામાની મુશ્કેલીઓ પ્રત્યે સહાનુભૂતિ દર્શાવવી ન હતી અને દુર્યોધનની જેમ પોતાના તાબામાં આવી ગયેલા રાજ્યને એક નાને ટુકડે પણ જાતે કર ન હતું, એટલે એ પ્રયાસનું કંઈ પરિણામ આવ્યું નહિ.
જર્મનીએ યુદ્ધ માટે માથું ઉચક્યું હતું અને છેવટે તે હારી ગયું હતું, એટલે તેના પર અસાધારણ કરને બિરે નાખી દેવામાં આવ્યું હતું, જેથી તે વર્ષો સુધી ઊભું થઈ શકે નહિ કે ફરી ચુદ્ધનું નામ લે નહિ. બીજા શબ્દમાં કહીએ તે આ રીતે વિજયી રાજ્યોએ તેના પરનું વૈર લેવાને પૂરે પ્રયત્ન કર્યો હતે. વિરથી ઘેર શમતું નથી, એ ભારતવર્ષની શ્રેષ્ઠ પ્રજ્ઞાએ ઉચ્ચારેલે અભિપ્રાય છે, પણ તે આ રાજ્યના સૂત્રધાર સુધી પહોંચ્યું ન હતું કે પહોંચે છે તો તેને હિતાવહ માનવાની તેમની તૈયારી ન હતી. પરંતુ બનેલા બનાવેએ બતાવી આપ્યું છે કે ભારતવર્ષની પ્રજ્ઞા સાચી હતી અને તેઓ ખોટા રતે હતા. જર્મની ધારવા કરતાં ઘણું વહેલું તૈયાર થઈ ગયું ને વિજ્ઞાનનાં બળ પર મુસ્તાક બનીને તેણે વિશ્વની મહાસત્તાઓ સામે ફરી માથું ઉચકર્યું. આ રીતે સને ૧૯૩૯ માં બીજું વિશ્વયુદ્ધ ફાટી નીકળ્યું. તેમાં કેને
