________________
( [ પરમપદનાં સાધનો થયો, એટલે તેમણે વિશેષ પ્રશ્ન કર્યો કે “હે ભગવન! એ જ્ઞાનનું ફળ શું? ” ત્યારે ભગવંતે ઉત્તર આપ્યો કે વિજ્ઞાન.” અર્થાત્ નવતનાં જ્ઞાન વડે જીવ કે આત્માને વિશિષ્ટ રીતે ઓળખી શકાય છે અને તેથી સંસારનાં સુખ મિથ્યા ભાસે છે, એ એનું ફળ.
ગુરુ અગાધ જ્ઞાની હતા અને દરેક પ્રશ્નને માર્મિક ઉત્તર આપી રહ્યા હતા, એટલે શિષ્યની જિજ્ઞાસા વિશેષ જાગૃત થાય એ સ્વાભાવિક છે. મતલબ કે આ ઉત્તર સાંભળી શ્રી ગૌતમસ્વામીએ વિશેષ પ્રશ્ન પૂછ્યો કે “હે ભગવન્! એ વિજ્ઞાનનું ફળ શું? ત્યારે ભગવંતે ઉત્તર આપે કે “ પ્રત્યાખ્યાન' અર્થાત્ આત્માને વિશિષ્ટ રીતે ઓળખવાથી અને સંસારના સુખે મિથ્યા ભાસવાથી એ સુખને છેડવાની વૃત્તિ ઉદ્દભવે છે અને તેથી વ્રત, નિયમ કે વિરતિની ધારણ કરી શકાય છે, એ એનું ફળ.
પરંતુ શ્રી ગૌતમસ્વામીની પ્રશ્નપરંપરા અહીં પૂરી થતી નથી. એ તે જાહ્નવીના પ્રવાહની જેમ આગળ વધ્યે જાય છે, એટલે નવે પ્રશ્ન ખડો થાય છે. “હે ભગવદ્ ! એ પ્રત્યાખ્યાનનું ફળ શું?” ત્યારે ભગવંત ઉત્તર આપે છે કે “સંયમ.” અર્થાત્ વ્રત, નિયમ કે વિરતિ વડે ઇદ્રિ અને મન પર કાબૂ મેળવી આત્માને હિંસાદિ પાપથી નિવૃત્ત કરી શકાય છે, એ એનું ફળ.
આ ઉત્તરનાં અનુસંધાનમાં શ્રી ગૌતમસ્વામી પૂછે છે કે “હે ભગવંત! એ સંયમનું ફળ શું?” ત્યારે
