________________
૫૯
ત્રણ સાધને અને રત્નત્રયી ]
~ पावाओ विणिवत्ती, पवत्तणा तहय कुसलपक्खंमि । विणयस्स य पडिवत्ती, तिन्नि वि नाणे समप्पिंति ॥
પાપ કાર્યોમાંથી નિવૃત્તિ, કુશલ પક્ષમાં પ્રવૃત્તિ અને વિનયની પ્રાપ્તિ એ ત્રણ જ્ઞાન વડે જ થાય છે.”
પ્રસિદ્ધ જિનાગમ શ્રી દશવૈકાલિક સૂત્રમાં કહ્યું છે કેपढमं नाणं तओ दया, एवं चिदुइ सव्वसंजए । अन्नाणी किं काही ? किंवा नाही छेयपावगं ? ॥
પ્રથમ જ્ઞાન અને પછી દયા એ સર્વ સંયમી પુરુષોની સ્થિતિ છે. અજ્ઞાની શું કરશે? અથવા તે શ્રેય અને. પાપને કેમ જાણી શકશે?
તાત્પર્ય કે જીવાજીવાદિ પદાર્થોનું જ્ઞાન હોય તે જ જીવદયા પાળી શકાય છે, અન્યથા પાળી શકાતી નથી.
શ્રી જિનેશ્વર દેવે ક્રિયાના અસંખ્ય ભેદે કહેલા છે, તે પણ જ્ઞાન હોય તે જ સફળ થાય છે. | સમન્ જ્ઞાનના પાંચ પ્રકારે માનવામાં આવ્યા છેઃ (૧) મતિજ્ઞાન, (૨) શ્રતજ્ઞાન, (૩) અવધિજ્ઞાન, (૪) મનઃ પર્યવ જ્ઞાન અને (૫) કેવળજ્ઞાન. પાંચ ઇંદ્રિય અને મન વડે થતાં વસ્તુના અર્વાભિમુખ નિશ્ચિત બેધને મતિજ્ઞાન કહેવાય છે. તેનું બીજું નામ આભિનિધિક જ્ઞાન છે. શ્રત એટલે શબ્દનાં નિમિત્તથી થતાં મર્યાદિત જ્ઞાનને શ્રુત જ્ઞાન કહેવામાં આવે છે. ઇંદ્રિય અને મનની મદદ વિના આત્માને પ્રત્યક્ષ થનારા અમુક ક્ષેત્રવતી–અમુક કાલવતી રૂપી પદા--
