________________
જૈન ધાર્મિક પ્રશ્નોત્તર માળા
અજીવપદાર્થ પદાર્થસ્વરૂપે-વસ્તુસ્વરૂપે અનાદિ-અનંત છે અને પરિવર્તનસ્વરૂપે અર્થાત્ પર્યાયસ્વરૂપે પ્રતિક્ષણે ઉત્પત્તિ-વિનાશ વાળું છેઅનિત્ય છે. જેમ કે કોઇ મનુષ્ય મરીને દેવ થાય તેમાં જીવપણે બન્ને ભવોમાં તેનો તે જ છે અને મનુષ્યપણે વિનાશ પામ્યો તથા દેવ પણે ઉત્પન્ન થયો એટલે મનુષ્ય-દેવપણાના પર્યાયથી અનિત્ય છે.
પ્રશ્ન- [૨૧૧] ત્રિપદી શબ્દ શાસ્ત્રમાં આવે છે તેનો અર્થ
૮૪
શું ?
ઉત્તર- નિત્યાનિત્ય-દ્રવ્યપર્યાય એ જ ત્રિપદી કહેવાય છે. ત્રણ પદોનો સમુદાય તે ત્રિપદી,‘ સમ્પન્નેફ વા, વિનમેરૂ વા થુવેફ વા, દરેક પદાર્થો ઉત્તર પર્યાયથી ઉત્પન્ન થાય છે. પૂર્વપર્યાયથી વિનાશ પામે છે. અને પદાર્થ રૂપે ધ્રુવ રહે છે. ઉત્પાદ અને વિનાશ એ અનિત્યાંશ છે અને ધ્રુવ એ નિત્યાંશ છે ઉત્પાદ અને વિનાશ ઉત્તર પૂર્વ પર્યાય આશ્રયી છે. અને ધ્રુવ એ દ્રવ્ય આશ્રયી છે.
પ્રશ્ન- [૨૧૨] કોઇ પણ વસ્તુ બીજી વસ્તુની સાથે સમાન છે કે અસમાન છે ?
ઉત્તર- સમાન પણ છે અને અસમાન પણ છે. દ્રવ્યથી સમાન છે અને પર્યાયથી અસમાન છે. જેમ કે મનુષ્ય અને પશુનો જીવ જીવ પણે સમાન છે પરંતુ મનુષ્ય અને પશુ પણે અસમાન પણ છે. ચૈત્ર અને મૈત્ર મનુષ્યપણે સમાન છે પરંતુ ચૈત્ર-નૈત્ર પણે અસમાન પણ છે. સોનાનો હાર અને બંગડી સોના દ્રવ્ય પણે સમાન છે પરંતુ ગળામાં હાર જ પહેરાય, બંગડી ન પહેરાય, અને બંગડી હાથે જ પહેરાય, ગળે ન પહેરાય, એ પર્યાય પણે અસમાન પણ છે જ.
પ્રશ્ન- [૨૧૩] દરેક વસ્તુઓ પૂર્વાવસ્થાથી ઉત્તરાવસ્થામાં ભિન્ન છે કે અભિન્ન છે ?
ઉત્તર- ભિન્ન પણ છે અને અભિન્ન પણ છે. પર્યાયથી ભિન્ન છે અને દ્રવ્યથી અભિન્ન છે. દેવદત્ત નામનો એક પુરુષ બાળક મટીને જ્યારે યુવાન થાય ત્યારે બાલ્યાવસ્થાથી યુવાવસ્થામાં ભિન્ન છે. માટે જ યુવાવસ્થામાં બાલ્યાવસ્થાની જેમ ધૂળમાં રમતો નથી, જયાં ત્યાં મળમૂત્ર કરતો નથી. અને બાલ્યાવસ્થામાં યુવાવસ્થાની જેમ વિકારી
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
