________________
અનેકાન્તવાદ''
પ્રશ્ન- [૨૦૭] જૈન દર્શનનો મુખ્ય સિધ્ધાન્ત શું ?
ઉત્તર- “સ્યાદ્વાદ” અર્થાત અનેકાન્તવાદ-અપેક્ષાવાદ, આ જગતનું કોઈ પણ સ્વરૂપ અપેક્ષાવિશેષથી જ છે પરંતુ એકાન્ત નથી. જેમ કે “ રામચંદ્રજી મોટા છે ” આ વાક્ય લક્ષ્મણ તથા ભરતની અપેક્ષાએ જ સત્ય છે એમ જાણવું. પરંતુ દશરથ રાજાની અપેક્ષાએ નાના જ છે. વાક્ એટલે અપેક્ષાપૂર્વક વાક્ એટલે બોલવું તે સ્યાદ્વાદ તેને કથંચિહ્વાદ પણ કહેવાય છે.
પ્રશ્ન- [૨૦] ભગવતોએ આ સ્યાદ્વાદ અર્થાત્ અનેકાન્તવાદ જ શા માટે સમજાવ્યો ?
ઉત્તર- જગતનું સ્વરૂપ અનેકાન્તમય છે. જગતનું સ્વરૂપ અપેક્ષાથી ભરપૂર છે. માટે જેવું જગતનું સ્વરૂપ છે તેવું ભગવન્તોએ પ્રકાશ્ય છે. તેથી જ તેઓ યથાર્થવક્તા છે. સાચુ જ બોલનારા છે.
પ્રશ્ન- [૨૯] સ્યાદ્વાદ અર્થાત્ અનેકાન્તવાદ દ્રષ્ટાન્ત સાથે સમજાવો.
ઉત્તર- જગતના કોઈ પણ પદાર્થ દ્રવ્ય અને પર્યાય એમ ઉભયાત્મક છે દ્રવ્ય એટલે પદાર્થસ્વરૂપ અર્થાત્ વસ્તુસ્વરૂપ છે અને તે જ પદાર્થ પર્યાયભાવે પરિવર્તન પણ પામનાર છે. જેમ કે જીવ પદાર્થરૂપે-વસ્તુસ્વરૂપે અનાદિકાળથી છે અને દેવ નારકી-મનુષ્ય અને તિર્યંચ સ્વરૂપે જન્મમરણ પામવા દ્વારા પરિવર્તનીય પણ છે. એક ભવમાં પણ મનુષ્ય રૂપે કાયમ છે અને બાળક-યુવાન અને વૃધ્ધાવસ્થા રૂપે પરિવર્તન પામનાર છે. માટે દ્રવ્ય-પર્યાય એમ ઉભયાત્મક પદાર્થસ્વરૂપ છે.
પ્રશ્ન- [૨૧૦] શું તમામ પદાર્થો દ્રવ્યથી નિત્ય અને પર્યાયથી અનિત્ય છે ?
ઉત્તર- હા, સર્વે પદાર્થો દ્રવ્યથી સદાકાળ રહેવાવાળા છે. કદાપિ બન્યા નથી અને કદાપિ વિનાશ પામનારા નથી. અને પર્યાયથી સદા વિનાશી છે. પ્રતિક્ષણે બદલાવા વાળા છે. કોઈ પણ જીવ પદાર્થ કે
.
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
