________________
“અનેકાન્તવાદ”
૧૧૫ (૬) પ્રદેશત્વગુણ જેના બે અંશ ન થાય એવો
નિર્વિભાજ્ય ભાગ તે પ્રદેશત્વ, પાંચે દ્રવ્યો સપ્રદેશી છે. પ્રદેશો હોવાથી કોઈને કોઈ આકાર-આકૃતિ અવસ્થા છે. સર્વથા વિનાશ નથી જ. ચેતનતાગુણ : ચૈતન્ય, અનુભૂતિ, જ્ઞાનસંવેદના,
સર્વજીવમાત્રમાં હોય છે. (૮) અચેતનતાગુણ : અચૈતન્ય, જડતા, સંવેદનતાનો
અભાવ અજીવ માત્રમાં હોય છે. (૯) મૂર્તતા : વર્ણાદિ ગુણો વાળાપણું-રૂપિત્વ
(૧૦) અમૂર્તતા ઃ વર્ણાદિ ગુણોથી રહિતપણું, અરૂપિત્વ, (જુઓ-દ્રવ્ય-ગુણ-પર્યાયનો રાસ ઢાળ ૧૧-ગાથા ૧૮૩-૧૮૪)
પ્રશ્ન- [૩૦૭] અસ્તિત્વાદિ છ ગુણો સર્વદ્રવ્યોમાં છે માટે સામાન્યગુણ કહી શકાય છે પરંતુ ચેતનતાદિ ચાર ગુણો તો પ્રતિનિયત દ્રવ્યમાં જ છે તો સામાન્ય ગુણ કેમ કહેવાય ?
ઉત્તર- યદ્યપિ તે ચાર ગુણો પ્રતિનિયત દ્રવ્યમાં જ છે માટે વિશેષગુણો છે તથાપિ તે ચાર ગુણો જે દ્રવ્યોમાં છે તેની મૂળજાતિમાં સર્વત્ર છે. જેમ કે ચેતનતા ફકત જીવમાં જ છે. ધર્માસ્તિકાયાદિમાં નથી. પરંતુ જીવમાં સર્વમાં છે. કોઈ જીવમાં નથી એમ નહીં, તેવી જ રીતે અચેનતતા પુદ્ગલાદિમાં છે પરંતુ જીવમાં નથી તો પણ પુલાદિમાં સર્વમાં છે માટે મૂલજાતિમાં સર્વમાં હોવાથી વિવફાવશથી સામાન્યગુણ કહ્યા છે. છતાં પાંચે દ્રવ્યોમાં નથી માટે વિશેષગુણમાં પણ ગણાય છે."
(દિગંબર સંપ્રદાયમાં છ જ સામાન્યગુણો ગણાય છે.) પ્રશ્ન- [૩૦૮] “અસ્તિત્વ” ગુણ માનવાથી શું લાભ ?
ઉત્તર- ધર્માસ્તિકાયાદિ પાંચે દ્રવ્યો સદાકાળ “અસ્તિત્વ”-હોવાપણુંવિદ્યમાનતા ધરાવે છે. તેથી આ પાંચે દ્રવ્યોમાં કોઈ પણ દ્રવ્યો સ્વયં અનાદિકાળથી છે જ, અને અનંતકાળ સુધી રહેશે જ, કદાપિ દ્રવ્યથી ઉત્પત્તિ-વિનાશવાળાં નથી. તેથી જ તે દ્રવ્યોનો કોઈ સર્જનહાર કે વિસર્જનહાર નથી, જગતનો કર્તા કે સંહર્તા-કોઈ નથી. આ દ્રવ્યો પોતે
Jain Education International
For Private & Personal Use Only
www.jainelibrary.org
