________________
અધ્યાય ત્રીજો
૧૭૩
બહિરાત્મા (૨) અંતરાત્મા (૩) પરમાત્મા. અહીં કહે છે કે બુદ્ધિથી પર રહેલો આત્મા - અંતરાત્મા મૂળે શુદ્ધ છે. પરમાત્મ સ્વરૂપથી અભિન્ન છે પણ શરીર સાથે હોઈને એને અંતરાત્મા કહેવામાં આવે છે અને એટલે અંશે એને પરમાત્માથી જુદો ગણવામાં આવે છે. તેનો આશરો લેવો જોઈએ. તેની સાથે જ કામરૂપ શત્રુ મિત્રની જેમ ઓતપ્રોત થઈ જાય છે. ત્યારે તેને બહિરાત્મ દશા કહેવામાં આવે છે. એવા બહિરાત્મ ભાવને અંતરાત્મ ભાવથી થંભાવીને પછી એ બહિરાત્મ દશામાં આત્મા સાથે જોડાયેલા એવા કામરૂપ શત્રુને મારી નાખ, પણ યાદ રાખજે કે એ કામરૂપી શત્રુ એવો તો બહુરૂપી છે કે એની મૂળ દશામાં એને પકડી પાડવો બહુ કઠણ છે. માટે ખૂબ સાવધાન રહી એને અસલી સ્થિતિમાં પકડીને હણજે, નહિ તો વળી એની એ જ દશા રહેવાની, આમ અર્જુનને ઉદ્દેશીને શ્રીકૃષ્ણ ગુરુએ કહ્યું. હવે વાચક બરાબર સમજશે કે શ્રીકૃષ્ણ અર્જુનને મુખ્યત્વે શું કહેવા માગે છે? વાચક સળંગ ગીતા તપાસી લે, પણ કયાંય તું દુર્યોધનને હણ કે એની સેનાને હણ અથવા ફલાણાને હણ” એ વાત નહિ આવે. પણ અહીં એમણે હણ' પ્રયોગ વાપર્યો, એટલે એ મુખ્ય વાત એ કહેવા માગે છે કે કુરુક્ષેત્રના આ સ્થૂળ યુદ્ધના મૂળમાં તો માનવીમાં રહેલા કામક્રોધ અને રાગદ્વેષ પડયા છે. એને જ મારવા માટે મનુષ્ય પ્રયત્ન કરવો જોઈએ. મોટી ભુજાઓવાળાની-સુદઢ શરીરવાળાની શકિતનો ખરો સદુપયોગ પણ ત્યાં જ છે.
જૈન સૂત્રોનો જે પ્રધાન ધ્વનિ છે, એ જ શ્રીકૃષ્ણગુરુનો છે. તું મારી અને જિત. પણ કોને? તારા અંતરશત્રુને એટલે જ યુદ્ધમાં યોજાઈ જા. એમ કહેતાં પણ એ જ વાણી શ્રીકૃષ્ણગુરુ ઉચ્ચારે છે કે પ્રથમ સમતા સાધ, પાપ-પુણ્યથી પરની ભૂમિકા ઉપર જા અને ફળાશા આદિ છોડી યુદ્ધમાં જોડાઈ જા. સારાંશ કે શ્રીકૃષ્ણગુરુનો પ્રતિપાદ્ય વિષય માનવ સંહારનું યુદ્ધ નથી, પણ માનવની કુટેવોના સંહારનું યુદ્ધ છે. બળાત્કાર એટલે હિંસાનો વિષય તો એમને વ્યકિતમાં, સમાજમાં કે દેશ પ્રકરણમાં કયાંય ગમતો નથી, પણ એ તો કહે છે કે હિંસાના મુખમાં પણ અહિંસા જ રહી શકે એવી નક્કર અહિંસાની તાલીમ લો. આનું જ નામ તે કર્મયોગ. જેઓ ગીતામાંથી "હિંસક યુદ્ધ કરવું જોઈએ એમ ખુદ શ્રીકૃષ્ણ પણ અર્જુનને કહેલું." એવો ઉપલક અર્થ કાઢે છે, તે કેવી થાપ ખાય છે એ સહેજે સમજાઈ જાય છે. બીજી વાત એ કે "ઈન્દ્રિયોને મનોજ્ઞ વિષયમાં રાગ અને અમનોજ્ઞ વિષયમાં દ્વેષ થાય છે." એ કથન શ્રીકૃષ્ણગુરુએ ચોત્રીસમાં શ્લોકમાં કહ્યું હતું. અહીં કામરૂપ * અગિયારમા અધ્યાયમાં આવેલા હણ' પ્રયોગનો ખુલાસો ત્યાં કર્યો જ છે.
