________________
અધ્યાય પાંચમો
૨૪૭
સત્પુરુષાર્થના માર્ગમાં ઉત્સાહ રહે. બસ, આ સિવાય જેમ વિભુને કશું ક૨વાનો અધિકાર નથી, તેમ આવી દશાવાળા મહાપુરુષને પણ તે પ્રકારનો કશો અધિકાર નથી જ, પરંતુ વિભુપદ પામેલા આત્માઓ દેહધારી નથી હોતા અને આવા અંતરાત્મપદ પામેલા વિરલ જીવો, દેહધારી હોય છે, તેથી એવા દેહધારી મહાપુરુષોના નિમિત્તથી, જૈનપરિભાષા પ્રમાણે કહીએ તો શુદ્ધ ઉપાદાનવાળા અથવા ભવ્યજીવોને મોક્ષ માર્ગે જવાની અદ્ભુત પ્રેરણા સાંપડે છે. આ રીતે અર્જુનના પ્રેરક નિમિત્તપાત્ર અહીં શ્રીકૃષ્ણજી છે. જ્યારે અર્જુન ચારે બાજુથી નિરાશ બને છે, ત્યારે એના હૃદયની દશાને પામી લેનારા શ્રીકૃષ્ણજી પોતે જ જાણે એના આત્મારૂપ હોય, તેમ લાક્ષણિક ભાષામાં આવા શબ્દો બોલે છે.
પાપ અને પુણ્ય બન્ને બંધનકારક છે; એમ "સાંખ્યયોગ" નામના બીજા અઘ્યાયમાં આપણે જોઈ વિચારી ગયા છીએ, એટલે પાપ પુણ્યરૂપ લોખંડ–સુવર્ણની બેડીથી અળગા રહ્યા વિના છૂટકો જ નથી, અને તેવું અળગાપણું જ્ઞાન વગર ન આવી શકે. સમત્વ બુદ્ધિને શ્રીકૃષ્ણગુરુ જ્ઞાન કહે છે, તે પણ આપણે અગાઉ જોઈ ગયા, હવે તેઓ શું કહે છે તે જોઈએ ઃ
ज्ञानेन तु तदज्ञानं येषां नाशितमात्मनः । तेषामादित्यवज्झानं प्रकाशयति तत्परम् ||१६|| તે તો નસાડયું અજ્ઞાન, જેમણે આત્મજ્ઞાનથી; તેમનું એ પરું જ્ઞાન, પ્રકાશે છે રવિસમું. ૧૬ (કૌંતેય !) આત્મજ્ઞાન દ્વારા જેમણે (ઉપર કહેલું) તે અજ્ઞાન નસાડયું છે તેમનું તે પરંશાન સૂર્યસમું પ્રકાશકારક બની રહે છે.
નોંધ : અજ્ઞાનને નસાડવાનો ઉપાય એકમાત્ર આત્મજ્ઞાન જ છે. આત્મજ્ઞાન વિનાની બધી વિદ્યાઓ એકડા વગરનાં મીંડાં જેવી છે. અને આત્મજ્ઞાન આવ્યું કે જગત-વિજ્ઞાનની ચાવી આપોઆપ મળી જવાની. શ્રીમાન્ શંકરાચાર્યજી બરાબર જ કહે છે કે, "તપ, જપ, ક્રિયામાત્રનો હેતુ એકમાત્ર આત્મજ્ઞાન છે." જૈનસૂત્ર શ્રી આચારાંગ કહે છે : "જેણે એકને જાણ્યો છે, તેણે સહુને જાણી લીધા.” આ વાત ખરેખરી જ છે. જો કે આત્મજ્ઞાન માત્ર બોલવાથી કે ઉપલક વિચારોથી થઈ જતું નથી. એવું આત્મજ્ઞાન થવા પહેલાં આચાર અને વિચાર બન્ને જોઈએ છે. વિવેક, જિજ્ઞાસા અને જાગૃતિનો પણ ખપ પડે છે. પણ બધી ક્રિયાઓની પાછળ ધ્યેય તો આત્મજ્ઞાનનું જ હોવું જોઈએ. આત્મજ્ઞાની પુરુષ, સાંસારિક દૃષ્ટિનાં ચશ્માં
