________________
અઘ્યાય છઠ્ઠો
(અર્જુન ! હવે તું સમજી શકયો હોઈશ જ કે ગમે તે માર્ગે પણ સાધવાનું તો આટલું જ છે : 'અનંતસુખ', 'અનંતશાંતિ' તો આત્મામાં સહેજે છે જ. માત્ર મન ખરેખર શાંત સહેજે થઈ જવું જોઈએ. મન આત્મામાં ચોંટેલું રહે તો ખૂબ શાંત થાય જ એ હું તને કહી ચૂકયો છું. આવો સાધક વીતરાગભાવનો પ્રેમી થવાથી એનો રજોગુણ જે અશુભ પ્રવૃત્તિનું મૂળ છે, તે શમી જાય છે. માટે જ કહું છું :)
૨૮૯
જેનું મન (આત્માને તાબે રહીને) ખૂબ શાંત થયું છે એવા, રજોગુણથી રહિત, (અને માટે જ) બ્રહ્મ સમોવડા એ ઉજ્જવળ યોગીને ઉચ્ચ પ્રકારનું સુખ સાંપડે છે.
નોંધ : આ શ્લોકમાંનાં બધાં વિશેષણો પૂરાં અર્થસૂચક છે. મનને, આત્માને આધીન શા માટે અને કેવી રીતે રાખવું તે તો અગાઉ કહેવાઈ ગયું છે. આવું મન ખૂબ શાન્તિ પામે એ પણ સમજી શકાય તેમ છે પણ મન ઉપલકિયા શાંતિ પામ્યું છે કે કાયમી તેનો આંક કયો ? એ સારુ ગુરુદેવે કહ્યું કે શાંત મનનો આંક એ કે રજો - ગુણ શાંત થઈ જાય. ચોખ્ખા શબ્દોમાં કહીએ તો મનની શાન્તિનું માપ એ કે સહજ નિર્વિકારીપણું પ્રાપ્ત થાય. આવો નિર્વિકારી પુરુષ બ્રહ્મ જેવો જ છે, એમાં કોણ ના કહી શકશે ? સહજ નિર્વિકારીપણું એ બ્રહ્મનું જ સ્વરૂપ છે, આત્માનું જ સ્વરૂપ છે. આવો યોગી ઉજ્જવળ એટલે તેજસ્વી પણ હોય જ. જૈનસૂત્રોમાં આ વાતને શુકલલેશ્યા અને શુકલધ્યાનના અર્થમાં ઘટાવી છે.
ભગવાન મહાવીરના સંબંધમાં એમ કહેવાય છે કે તે પોતે નિવૃત્તિલક્ષી હતા છતાં સહજ પ્રવૃત્તિનો અનાદર ન કરતા, તેમ ધમાલિયા પ્રવૃત્તિથી દૂર પણ રહેતા. તેઓ જેમ જેમ સાધના કરતા ગયા તેમ તેમ શાંત રસથી તરબોળ અને પાપમેલ-કર્મમેલથી રહિત બન્યા. આથી એમનું જેમ અંતર ઊજળું બન્યું, તેમ લોહી પણ ઊજળું દૂધ જેવું સુવીર્યવંતુ બન્યું. ચંડકોશિક નામના પ્રચંડ ઝેરવાળા સર્વે સખત જોરથી ડંખ માર્યો, ત્યારે મહાવીરના શરીરમાંથી જે ઊજળો પ્રવાહ નીકળ્યો, તે જોઈને સર્પ થંભી ગયો. એનું ઝેર મહાવીરને ચડયું અને ઝેરી ડંખના બદલામાં મહાવીરે એને અમૃત આપીને અમરતા પ્રાપ્ત કરાવી. આનો રહસ્યાર્થ એ કે પ્રેમના પુનિત આંદોલનોથી મહાક્રોધના મેલને સાફ કરી નાખ્યો.
જે જેટલો પવિત્ર તે તેટલો નિર્ભય, જે જેટલો ખરા અર્થમાં શાંત, તે તેટલો નિર્વિકારી અને સાચો પ્રેમી. આવા સાધકને જે સુખ મળે તે યોગિરાજ આનંદધનજીના શબ્દોમાં કહીએ તો :
"નાક ન પકરે વાસના કાન ગહે ન પ્રતીત” એટલે કે ઈન્દ્રિયોથી જાદું એવું
