________________
૨૯૨
ગીતા દર્શન
છે, તેમ મને પણ જુએ છે. એટલે) જે મને સર્વ સ્થળે જુએ છે અને મારામાં સહુને જએ છે (તનો હું કદી મટતો નથી તેમ તે મારો પણ મટતો નથી, એટલે કે, તેનાથી હું છેટો નથી અને તે મારાથી છેટો નથી.
(કદાચ તું કહીશ, કે એમ કેમ? પણ તારી એ શંકાનું તુરત સમાધાન મળી જશે. કારણ કે હું – એટલે આ સ્થૂળ દેહધારી કુણ - ને તું સમજે છે ત્યાં લગી જ તારી શંકા છે, પછી છે જ નહિ. હું તને આ વાત વિસ્તારથી તો આગળ ઉપર સમજાવીશ, પણ હમણાં તો એટલું જ કહું છું, કે આ કૃષ્ણ નામધારી દેહમાં રહેલો આત્મા માત્ર આ દેહધારીમાં જ નથી પણ ભૂત માત્રમાં છે. માટે જ કહું છું કે, સર્વ ભૂતમાં રહેલા મને એક ભાવે રહીને (એકનિષ્ઠાથી-પૂરેપૂરી વફાદારીથી) ભજે છે તે ચાહે તે પ્રકારે વર્તતો હોય તોય તે યોગી મારામાં જ વર્તી રહ્યો છે. (સારાંશ કે મને મારા આ સ્થૂળ દેહની પૂજા નથી જોઈતી પણ સહુમાં મારું-આત્માનું તેજ વિલસી રહ્યું છે, એની સેવા જોઈએ છે.)
(અર્જુન! આવા યોગીની બીજી ઓળખાણ પણ છે. કારણ કે મોઢે તો સહુ એમ કહે કે હું સહુમાં આત્માને જોઈ રહ્યો છું, પણ વર્તનમાં તેવું ન હોય તો દહાડો ન વળે. વળી એ વર્તનમાં માત્ર સેવાથી ન વળે. ઘણા લોકો જીવસેવા કે જનસેવાને બહાને પણ મને, એટલે કે અંતરાત્માને ભૂલી જાય છે એટલે એની સરસ કસોટી તો એ કે આત્માના ગજથી સર્વ સ્થળે માપ કરવું.) આત્માની ઉપમાથી બધે સ્થળે જે સરખું ભાળે છે, પછી તે સુખી છે કે દુઃખી હો ! (એ બન્નેમાં પોતાની મધ્યસ્થતા જાળવી જ શકે છે.) આવા યોગીને મેં સૌથી શ્રેષ્ઠ માન્યો છે.
નોંધ : આ ચારે શ્લોકો મહત્ત્વના છે. અહીં લગીમાં શ્રીકૃષ્ણગુરુ શું કહેવા માગે છે, તે ઉપરના કથનથી સહેજે સમજાઈ જાય છે. છતાં અહીં ફરીને હજુ ઊંડાણથી વિચારીશું.
અહીં પહેલા- એટલે મૂળે આ અધ્યાયના ઓગણત્રીસમાં શ્લોકમાં આત્મા અને દેહધારીનો સંબંધ બતાવ્યો. આ સંબંધને ન્યાયની પરિભાષામાં વ્યાપ્યવ્યાપક સંબંધ કહે છે. પણ અહીં એટલું યાદ રાખવું જોઈએ કે આ વ્યાયવ્યાપક સંબંધ અને સમવાય સંબંધ વચ્ચે મહત્ત્વનો ભેદ છે. માટી અને ઘડો બંને સમવાય સંબંધથી જોડાયેલાં છે, તેમ આત્મા અને ભૂતોનું નથી. જ્યાં જ્યાં ભૂતો છે ત્યાં ત્યાં આત્મા છે જ, પણ જ્યાં જ્યાં આત્મા છે, ત્યાં ત્યાં ભૂત છે પણ ખરાં અને નથી પણ ખરાં. દા.ત. મોક્ષ પામે આત્મામાં ભૂતનો જ્ઞાન સંબંધ છે, દેહ સંબંધ જરાય
