________________
૨ ૫૨
ગીતા દર્શન
(પ્યારા અર્જુન! બ્રહ્મનું મુખ્ય લક્ષણ નિષ્ક્રિય તો નથી. સ્થૂળ દષ્ટિએ ભલે એ નિષ્ક્રિય હોય, પણ પોતાના સ્વભાવમાં તો એ સક્રિય જ છે; વળી ધૂળક્રિયાને લીધે પણ તું સંસાર માનતો હો, તો ભૂલ ખાય છે. સ્થૂળક્રિયા તો શરીરના છેલ્લા ત્યાગ લગી રહેવાની અને સ્થૂળક્રિયા હોય, ત્યાં સંસાર” એમ જ માની બેસીએ તો પછી કોઈનો મોક્ષ સંભવે જ નહિ. કારણ કે શરીર, મન, બુદ્ધિ છે, ત્યાં સ્થળ ક્રિયા હોવાનાં જ, મનની ક્રિયા અને બુદ્ધિની સૂક્ષ્મક્રિયા પણ આત્મસ્વભાવની સૂક્ષ્મક્રિયા આગળ તો ધૂળ જ છે, એ વાત હું તને એકવાર ત્રીજા અધ્યાયને અંતે બેતાલીસમા શ્લોકમાં કહી ગયો છું માટે જ્યાં લગી દેહાદિનો સંબંધ છે, ત્યાં લગી સમદષ્ટિપૂર્વક કાર્ય કરવાં અને સ્વભાવ લીનતાનો દોર ચૂકવો નહિ, એમાં જ જ્ઞાનની સફળતા છે. જ્ઞાની પુરુષનો ચમત્કાર જ એ છે કે તેઓ હરપળે આવી પડેલી પરિસ્થિતિમાં નિર્લેપતા જાળવી શકે છે અને ભવિષ્યમાં એવી પરિસ્થિતિ ન આવે તેટલા સાવધાન રહે છે. આથી આખરે તેનો સંસાર ક્ષીણ થાય છે અને બ્રહ્મજ્યોત ક્રમક્રમે વધીને આખરે પૂર્ણ આત્મજ્ઞાન થઈ છેવટે સ્વરૂપ મોક્ષ થાય છે. માટે જ હું કહું છું તે યાદ રાખ કે) જેમનું સમતામાં મન સ્થિર થયું છે તેવા પુરુષો સંસાર જીતી ગયા જ સમજવા. કારણ કે નિર્દોષ સમતા એ જ બ્રહ્મનું લક્ષણ છે (એમ જોતાં એક રીતે તો) તેવા પુરુષો બ્રહ્મમાં સ્થિર થયા જ ગણાય.
નોંધ : શ્રીકૃષ્ણગુરુએ આ વાતને "સમન્વ યોગ ઉચ્યતે” એક બીજા અધ્યાયના અડતાલીસમા શ્લોકમાં બીજા પ્રકારે કહી હતી. અહીં ક્રમે ક્રમે આપણા ઉપર જાદૂઈ અસર કરે તેવા આકારે એમણે મૂકી છે. - સમતા સત્યનું પ્રબળ અંગ છે. આપણે સત્યાગ્રહી હોઈશું તો સમતાની ઉપાસના વગર આપણું ચાલશે જ નહિ. કદાગ્રહની ખરી ખૂબી જ એ છે કે એમાં સમતાનો છેદ ઊડવા માંડે છે. જિદી મનુષ્ય પ્રતિકૂળતા જોઈને પળેપળે ઉશ્કેરાશે, જ્યારે સત્યાગ્રહી જેમ જેમ પ્રતિકૂળતા આવતી જશે, તેમ તેમ વધુ સમતાવાન બનતો જશે. જેનસૂત્રોમાં ભગવતીસૂત્ર કિંમતી ગ્રંથ છે. તેમાં એમ બતાવવામાં આવ્યું છે કે "સમતાવાળું સામાયિક એ આત્મા જ છે” આ વાત અક્ષરશઃ ખરી છે. શ્રીકૃષ્ણગુર, આત્માને ઠેકાણે અહીં બ્રહ્મ શબ્દ વાપરે છે. આત્માની પરિપૂર્ણ સ્થિતિ એ જ બ્રહ્મ. માટે જ શ્રીકૃષ્ણગુરુએ નિર્દોષ” એ વિશેષણ સમતામાં ઉમેર્યું છે, કારણ કે ઘણી વખત માણસ દંભથી પણ સમતા જાળવી શકે છે. વળી (ર) ઘણી વખત એવું પણ બને છે કે જેઓ લાગણીના બૂઠા હોય છે, તેમને બીજાનાં
