Jain Dharm Prakash 1947 Pustak 063 Ank 09

Author(s): Jain Dharm Prasarak Sabha
Publisher: Jain Dharm Prasarak Sabha

Page 9

'ક ૯ મા ]
સત્કાય વાદ.
૨૧૧
કહી શકાય પણ કારણભેદ ન હેાવાથી અભિન્ન કહેવાય કારણ કે કાર્ય માત્રમાં સત્ સ્વરૂપવાળુ દ્રવ્ય કારણ હાય છે. અને જે પૂર્વ-પૂર્વનું કાર્ય ઉત્તર-ઉત્તરકા નું કારણ કહેવાય છે, અર્થાત્ કારણુ હાય તે કાર્ય થાય છે અને કાય હાય છે તે કારણ અને છે તે બધાય પરિણામસ્વરૂપ છે. કારણુ હાય છે તે કાર્ય પણે પરિણમે છે અને કાર્ય હાય તે કારણપણે પરિણમે છે. આ બધાયના આધાર પરિણામી દ્રવ્ય છે. નિમૂળ પરિણામેા થઈ શકે નહિં, કારણ કે પરિણામ એક પ્રકારના ધર્મ છે માટે તેને ધી અવશ્ય હાય જ છે. પરિણામ, કાર્ય અથવા તા પર્યાય ત્રણે એક વસ્તુ છે, ભિન્ન નથી.
પરિણામરૂપ કારણુ કરેક કાર્યનુ ભિન્ન હૈાય છે પણ પરિણામીમાં ભેદ નથી. કાર્ય, કારણના વિનાશરૂપ હાય છે કે જે કારણે પરિણામસ્વરૂપ છે. કારણનુ કાર્ય બનવું તે કારણનેા નાશ અને કાર્યનુ કારણ બનવુ ં તે કાર્યને નાશ. અને એટલા માટે નાશ એટલે સર્વથા અભાવ નહિં પણ એક અવસ્થાથી ખીજી અવસ્થામાં બદલાઇ જવુ અર્થાત્ સર્વથા જૂનુ નહિં તેમ સથાનવું પણુ નહિ એવી અવસ્થામાં પરિણમવું તે વસ્તુને નાશ કહેવાય છે, જેમકે-રૂના તાંતા મને છે અને તાંતણાનુ કપડું મને છે અને કપડાના કાટ, ખમીસ વિગેરે બને છે. તેમાં રૂ કારણ અને તાંતણા કા, તાંતણાનુ કપડુ કાર્ય અને તાંતણા કારણ, રૂના નાશ અને તાંતણાની ઉત્પત્તિ, તાંતણાના નાશ અને કપડાની ઉત્પત્તિ-આવી રીતે દરેક વસ્તુમાં પૂ પરિણામ કારણુ અને ઉત્તર પરિણામ કાર્ય કહેવાય છે. જ્યારે રૂ તાંતણાના રૂપમાં પરિણમે છે ત્યારે તે તાંતણા કહેવાય છે, પણુ રૂ કહેવાતુ નથી; કારણ કે તાંતણા રૂનું કામ આપી શકતા નથી અને જ્યારે તાંતણાનુ કપડું મને છે ત્યારે તે તાંતણાનું કાર્ય કરી શકતું નથી. આ પ્રમાણે ઉત્પત્તિ તથા નાશની વ્યવસ્થા છે પણ્ સર્વથા અભાવ કે સર્વથા સદ્ભાવસ્વરૂપ નથી. તાંતણાને ભેળા કરીને વણવામાં આવે તેા તે કપડાના રૂપમાં પરિણમે છે, શુ થવામાં આવે તેા જાળીના રૂપમાં અને બાળવામાં આવે તા રાખાડીના રૂપમાં પરિણમે છે; પણ સર્વથા અભાવ થતા નથી. તાત્પય કે વસ્તુનુ કાઇપણ પરિણામમાં પરિણમવુ તે કાર્ય-ઉત્પત્તિ અને વસ્તુનું પરિ વર્તન તે નાશ અર્થાત્ એક અવસ્થાથી બીજી અવસ્થામાં બદલાવું તે નાશ અને ઉત્તર અવસ્થાની પ્રાપ્તિ તે ઉત્પત્તિ,
'
આવા સ્વરૂપવાળાં નાશ તથા ઉત્પત્તિ એક જ ક્ષણમાં થાય છે, પણ પૂર્વ ક્ષણમાં નાશ અને ઉત્તરક્ષણમાં ઉત્પત્તિ એવી રીતે ભિન્ન ક્ષણુ હાતા નથી; માટે એક સામયિકી ક્રિયા નાશ તથા ઉત્પાત્તનુ કારણુ મને છે. ક્રિયાની શરૂઆતના ક્ષણમાં જ એક અવસ્થાના નાશ અને મીજી અવસ્થાની ઉત્પત્તિ થતી હાવાથી જે નાશના ક્ષણ છે. તે જ ઉત્પત્તિને પણ ક્ષણ છે; માટે ક્રિયાકાળ અને નિષ્ઠા( ઉત્પત્તિ )કાળ એક જ હાવાથી ઉત્પત્તિના માટે ખીજો ક્ષણ હાતા નથી.