________________
-
- -
અંક ૯ મે | પ્રભુ મહાવીર અને શ્રેણિક
૨૨૧ (એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૬૪ માં તેઓ પ્રવર્તક થયા ) ત્યાં સુધી (૧) કોઇને પણ પિતાનો શિષ્ય બનાવ્યો નથી. તેમજ ( ૨ ) રાજ બિંબિસારને પણ પ્રથમ જ વાર આ સમયે એટલે ઈ. સ. પૂ. પ૬૪ માં (પિતાની ૩૬ વર્ષની ઉંમરે ) રાજગિરિ ઉર્ફે ગિરિવ્રજમાં મળ્યા હતા અને (2) પ્રવર્તક થયા પછી છ વર્ષે એટલે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮ માં રાજા બિંબિસારની રાણી ક્ષેમાને બૈહ ભિક્ષુણી બનાવી હતી; એટલે આ ત્રણે બનાવીને જે સમય નિશ્ચિતપણે ગણું શકાય છે તે એટલું ચોક્કસપણે કહી શકાય કે મૈતમબુદ્ધ પોતે રાજા બિંબિસાર કે તેના અંતઃપુરની વ્યક્તિમાંની કોઈ સાથે જે કોઈપણ રીતે સમાગમમાં આવ્યા હોય તો તે માત્ર ઈ. સ. પૂ. ૫૬૪ થી માંડીને ઈ. સ. પૂ. ૫૫૮ સુધીના છ-સાડાછ કે સાત વર્ષના ગાળા દરમ્યાન હોઈ શકે.
બુદ્ધનું નિર્વાણ ( જ્ઞાનપ્રાપ્તિ) ઈ. સ. પૂ. ૫૪૩-૪૪ માં કહેવાય છે અને પરિ નિર્વાણ ઇ. સ. પૂ પર૦ માં ગણાય છે.*
ૌતમબુદ્ધ અને શ્રી મહાવીર બનેને જન્મ જો કે સમકાલીન જ છે, છતાં ગતમબુધે પોતાના ધર્મનો પ્રચાર ઈ. સ. પૂ. ૫૬૪ થી આરંભ્ય છે, જયારે શ્રી મહાવીરે ઈ. સ. પૂ. ૫૫૬ બાદ આરંભ્યો છે. એટલે કે ગતમબુધે ધર્મનું પ્રવચન કરવા માંડયું તે બાદ આઠ વર્ષે શ્રી મહાવીરે પ્રારંભ કર્યો છે." બોદ્ધ ધર્મ અને જૈન ધર્મ રાજા શ્રેણિકના જીવનમાં ભજવેલો ભાગ–
બૈદ્ધ પુસ્તકોમાં રાજા બિંબિસારને તે ધર્મને અનુયાયી ગણ્યો છે, જ્યારે જેન પુસ્તકોમાં પિતાના ધર્મને દઢ ભક્ત અને પિષક ગણવામાં આવ્યો છે. પહેલામાં તેને વિશેષપણે બિંબિસારના નામથી સંબોધે છે જ્યારે બીજામાં રાજા શ્રેણિકના નામથી વિશેષ પ્રસિદ્ધિને પામેલ જણાય છે. આમ બન્ને પ્રકારે હેરફેર થવાનું કારણ શું? શું તે બન્ને પ્રકારનું ધાર્મિક સાહિત્ય ખેટું હશે ? ના, તેમ નથી. પણ વિશેષ ગષણાને અંતે સમજાય છે કે, તે બન્ને દર્શનના ગ્રંથનું કથન તો સત્ય જ છે, પણ જેમ પુરાણકારોએ પોતાના એતિહાસિક ગ્રંથોમાં સ્વમતાનુયાયીનું મહત્વ વિશેષપણે ગાઈ
ઉપરના કોષ્ટકથી એ પણ સ્પષ્ટ થાય છે કે, મહાવીર પિતાના આખા જીવન દરમ્યાન ગોતમ બુદ્ધના સમકાલીનપણે વર્તતા હતા. પણ તેમને જન્મ, ગૌતમબુદ્ધ કરતાં ૧૫ વર્ષ પછી, અને તેમનું મરણ ૬ વર્ષ પહેલાં થયું હોવાથી બન્નેની ઉમર વચ્ચે ૧૫ + ૬ = ૮ વર્ષનો તફાવત રહ્યો છે. એટલે જ મહાવીરનું આયુષ્ય ૭૨ વર્ષનું હતું અને ગાતમબુદ્ધનું ૮૦ વર્ષનું કહેવાય છે. (જુઓ પ્રાચીન ભારતવર્ષ ભા. ૧, પૃ. ૮-૮)
જ્યારે નંદીવર્ધન, મહાવીર કરતાં બે-અઢી વર્ષ જ મોટા હતા. એટલે નંદીવર્ધનને જન્મ આશરે ઈ. સ. પૂ. ૬૦૧ માં ગણાય. (જુઓ પ્રાચીન ભારતવર્ષ ભા. ૧, પૃ. ૧૩૨)
(૩) જુઓ પ્રા. ભા. ભાગ ૧, પૃષ્ઠ. ૨૫૧. (૪) જુઓ ટિપ્પણુ નં. ૨. (૫) જુઓ પ્રા. ભા. ભાગ ૧, પાનું ૨૫૩
