________________
પ્રભુ મહાવીર અને શ્રેણિક -
[ “ શ્રી જૈનધર્મ પ્રકાશ” ના ચૈત્ર માસના અંકમાં આ. શ્રી વિજયપસૂરિજીનાં “પ્રભુ મહાવીર અને શ્રેણિક” એક ઐતિહાસિક સંકલના : નામનો લેખ છપાયેલ અને તે સંબંધમાં અમે વિદ્વાનોને પોતપોતાનું મંતવ્ય રજૂ કરવા સૂચવ્યું હતું. અમને નીચે પ્રમાણે બે લેખો મળ્યા છે. એક વડોદરાનિવાસી વિધાન ડૉ. ત્રિભુવનદાસ લહેરચંદ શાહનો છે અને બીજે છે કાલાવડ નિવાસી જાદવજી તુલસીદાસ શાહનો. વિદ્વાનો આ બંને લેખોનો તુલનાત્મક અભ્યાસ કરે.]
સમયકાળ નિર્ણય
રાજા શ્રેણિક શિશુનાગ વંશના હતા. આખા શિશુનાગ વંશમાં (મેટા શિશુનાગ વંશ તેમજ નાને શિશુનાગ વંશ એટલે નંદવંશ; બને મળીને આખે શિશુનાગ વંશ કહેવાય) રાજા બિંબિસાર(શ્રેણિક રાજાનું બીજું નામ)નું રાજ્ય સૌથી વધારે સમય સુધી ચાલ્યું છે. તેનું રાજ્ય બાવન વર્ષ ચાલ્યાનું જણાવાય છે. જ્યારે બૌદ્ધ પુસ્તક (દીપવંશ III પાનું ૬૧; મહાવંશ II પાનું ૨૫; & Seq; જનરલ ઓફ ધી બિહાર રીસર્ચ સોસાયટી પુસ્તક ૧ લું', પાનું ૯૭, ટીપણુ ૧૦૯; તથા ઇન્ડિયન એન્ટીકિવટિ ૧૯૧૪ નું પાનું ૧૦૩ ) આધારે ૫ણુ જણાય છે કે, તેનું રાજ્ય બાવન વર્ષ જ ચાહ્યું છે; પણ પોરાણિક ગ્રંથોમાં તેનું રાજ્ય એકાવન વર્ષ ચાલ્યાનું લખાયેલું છે. એટલે સંભવ છે કે એક વર્ષનો તફાવત બતાવાયો છે, તેના જીવનકાળના અંતનું એક વર્ષ તેના પુત્ર કુણિકે કેદી બનાવ્યો હતો, તે તેના રાજ્યકાળમાં પૌરાણિક ગ્રંથકારાએ નહીં લખ્યો હોય ( અથવા એકાવન વર્ષ ને થાડા મહિના રાજ્ય ચાલ્યું હોવાથી પણ એકાવન વર્ષ લખ્યા હોય). બાકી સર્વ ગ્રંથકારો સંમત છે કે તેણે બાવન વર્ષ રાજ્ય કર્યું છે. તેનું મરણ ઈ. સ. ૫૨૮ માં થયાનું તારવી શકાય છે અને તેનું રાજ્ય બાવન વર્ષ ચાલ્યાનું સાબિત થાય છે. ત્યારે તેના રાજ્યારોહણનો સમય પણ ૫૨૮ + ૫ર ઈ. સ. પૂર્વે ૫૮૦ નિશ્ચિતપણે સાબિત થઈ શકે છે. વળી, જ્યારે તે ગાદીએ આવ્યા ત્યારે તેની ઉમર પંદર વર્ષની હતી. એટલે એને જન્મ ઈ. પૂર્વે ૫૯૫ માં થયાનું જ ગણી શકાશે. તેમજ બોદ્ધ ગ્રંથોમાં પણ જણાવ્યું છે કે મૈતમ બુહ શ્રેણિકથી પાંચ વર્ષ મોટા હતા. આ હકીકત પણ આપણને તે જ નિર્ણય ઉપર લઈ જાય છે, કેમકે ગતમબુદ્ધનો જન્મ ઇ. સ. પૂ. ૬૦૦
(૧) જુઓ ટિપ્પણુ. નં. ૨.
