________________
પૌષધએ ચારિત્રની વાનગી છે. “સમણો ઈવ સાવઓ હવઈ જમ્હા” જ્યાં સુધી નિયમમાં છે ત્યાં સુધી શ્રાવકને સાધુ તુલ્ય ગણ્યો છે. અતિથિસંવિભાગ માં પણ આગલા દિવસે પૌષધોપવાસ હોય છે. અને બીજા દિવસે વિરંતિવંત સાધુ ભગવંતને સુપાત્રે દાન આપી મુનિરાજ જેટલા લે તેટલાજ દ્રવ્યો વાપરે. એટલે આવૃત્તિ સંક્ષેપ સહિત એકાસણાનો તપ કરે. આ ચારેય સર્વ વિરતિ લાવનાર શિક્ષાવ્રતો છે. બારેયવ્રત ના પરીપૂર્ણ પાલનના કારણે આરૌદ્ર ધ્યાનની મંદતા અને મધ્યમ કક્ષાનું ધર્મ ધ્યાન દેશવિરતિવંત શ્રાવકને પણ આવી શકે. હાસ્ય રતિ અરતિ ભયશોકદુર્ગચ્છા એ નો કષાય છે. કષાયોને ઉત્તેજીત કરનાર જે હોય તેને નોકષાય કહેવાય છે. આ છમાં રતિ અરતિ પ્રધાન છે. તે બન્ને રાગને દ્વેષના પર્યાય વાચક છે. કષાય વિના નો કષાય અને નોકષાય વિના કષાય ન હોય. કષાયની મંતા થાય એટલે નોકષાય પણ મંદ પડે. સંજવલન કષાય હોય અને નોકષાય જો જોર કરે તો સમજવું કે સંજ્વલન પ્રત્યાખ્યાની કે અનંતાનુબંધિના ઘરનો છે. પાંચમાં ગુણસ્થાનકમાં પ્રત્યાખ્યાની નો ઉદય ને બંધ છે. અપ્રત્યાખ્યાની ચારનો બંધ અટક્યો છે જેનો ઉદય હોય તેનો બંધ હોય. ફક્ત ૧૦ માં ગુણસ્થાનકે જ કીટ્ટીકૃત લોભનો ઉદય છતાંય તે ઉદયમાં નવા બંધની તાકાત નથી. આ એકજ ગુણસ્થાનક એવું છે કે જ્યાં ઉદય છતાય બંધ નથી. પાંચમા ગુણ સ્થાનકમાં અપ્રત્યાખ્યાની ૪ નો બંધ અટક્યો કષાયની મંદતા થઈ, એની પ્રતીતિ એ છે કે કષાયના ઉદયની અધીનતા છે પણ ૪ થા ગુણસ્થાનક જેવી આકુળતા નથી આવતી. પ્રતિકુળ નિમિત્તોથી દુર રહેવા બરાબર પ્રયત્ન કરે છે. તેમ છતાંય જો નિમિત્ત મળે તો કષાય આવ્યા પછી તીવ્રતા ન આવે.
કોઈ વ્યક્તિ એવી છે કે જેને કપડાં ઉપરના ડાઘાનો વાંધો નથી
જ્યારે બીજી વ્યક્તિ એવી છે કે જેને કપડા નો ડાઘ બિલકુલ ગમતો નથી તેમ મિથ્યાત્વિ જીવને અવિરતિનો વાંધો નથી પણ
૬૩
