________________
સરખા જન્મમાં પણ એક ને ઉચ્ચ બીજાને નીચા તરીકે બનાવે તે (૭) ગોત્રકર્મ. અભિષ્ટ વસ્તુને મેળવવા માટે અત્યંત સતત પ્રયત્ન છતાંય તે વસ્તુ કેમેય કરી જેના કારણે ન મળે તે (૮) અંતરાયકર્મ
ઉપર જણાવેલા આઠેય મૂળ ભેદ અને તેના ઉત્તર ૧૫૮ ભેદોના બંધાદિ કાર્યો માટે સંબંધ ધરાવતા આત્માના આઠ પ્રયા વિશેષ કે જેને કર્મ શાસ્ત્રમાં આઠ કરણો તરીકે કહ્યા છે તેના નામ આપ્રમાણે છે.
આત્મા અને કર્મપુદ્ગલના સંયોગ માટે (૧) બંધનકરણ. બંધમાં વધુ અને અત્યંત મજબૂતાઈ માટે (૨) નિધત્તને (૩) નિકાચનાકરણ. સ્થિતિ રસમાં વૃદ્ધિ-હાની માટે (૪) ઉદ્ધવર્તના (૫) અપવર્તનાકરણ. શુભાશુભરૂપ પરાવર્તન માટે (૬) સંક્રમણકરણ. કર્મો ના જલદી ભોગવટા માટે (૭) ઉદીરણાકરણ. અને અલ્પ સમયના ઉપશમન માટે (૮) ઉપશમનાકરણ.
વિરતિ - મનવચન કાયાથી કરણ કરાવણને અનુમોદન પૂર્વક પાપ કરવું નહિં. પાપથી બચવું અને ન કરવાની દ્રઢ પ્રતિજ્ઞા પચ્ચકખાણ કરવા તે.
આવલિકા - અસંખ્ય સમયની. દરેક કર્મનો ભોગવટો કર્મો ઉદયાવલિકામાં દાખલ થયા પછી જ થાય ઉદયાવલિકાઓ એક પૂરી થાય બીજી શરુ થાય પછી ત્રીજી - ચોથી - પાંચમી આમ ઉદયાવલિકામાં કર્મો દાખલ કરી આત્મા કર્મોને ભોગવતો જાય અને કર્મોનો ક્ષય થતો જાય. એક મુહૂર્ત એટલે પ્રાયઃ એક કલાકમાં ૧ ક્રોડ ૬૭ લાખ ૭૭ હજાર બસોને સોળ આવલિકા થાય. ઉદયાવલિકામાં દાખલ થએલા કર્મને આઠ માંથી કોઈ કરણ અસર કરતું નથી. પ્રમાદ - એટલે દુર્થાન, મદ્ય, દારૂ, ઈન્દ્રિયોના વિષયો - કષાય, નિદ્રા - વિકથા,વારંવાર ઉપયોગની શૂન્યતા, આ સર્વ પ્રમાદ છે. ધ્રુવબંધી - જે કર્મ પ્રકૃતિઓ બંધ હેતુ પામી નિરંતર બંધાયા જ કરે છે. ધ્રુવોદયી - જે પ્રકૃતિઓ પોતાના ઉદયવિચ્છેદ સ્થાન પર્યંત નિરંતર ઉદયમાં પ્રવર્તે છે.
૧ ૧૦
