________________
ગવાદિ વિશેષથી જુદી ગોત્વ રૂપ સામાન્ચની પ્રતીતિ થતી નથી. સામાન્ય પ્રત્યે ઉદાસીન આ નય છે. 28જુસૂત્રનય - આ નય ભૂત અને ભવિષ્યકાળને માનતો નથી. કેમકે અતીત નષ્ટ થઈ ગયું છે અને ભાવિ અપ્રાપ્ત છે, - અતીત અને અનાગત વસ્તુ હોવા છતાંય તે પારકી છે. પરવસ્તુમાં અર્થક્રિયાકારિત્વનથી જેમ દેવદત્તનું ધન જીન દત્તને નકામું છે. સ્વકીયજ સત્ છે તેજ સત્ય છે. આ નય અતીત અનાગતપ્રત્યે ઉદાસીન છે. આ નય સાથે પછીના નયો ફક્ત ભાવ નિક્ષેપાને જ માને છે. શબ્દનય - આ નય સમાન અર્થવાચક અનેક શબ્દો પર્યાયો વડે એજ એક પદાર્થને માને છે જેમ નીર - જલ - પાણી - અબુ - વારી કુંભ - ઘડો - કળશ સમભિરૂઢનય - આ નય સમાનાર્થી શબ્દોના ભેદ પદાર્થ ભિન્ન ભિન્ન માને છે. ઘટ શબ્દનું વાચ - કળશ શબ્દનું વાચ કુંભ શબ્દનું વાચ અને વાચક ત્રણેય ના જુદા જુદા છે. વાચકના ભેદે વાચ ભેદ છે. જેમ પટ - મઠ – કટ નો વાચક વાચ્યનો ભેદથી ભેદ છે. જો શબ્દ ભેદથી વસ્તુનો ભેદનમાનીએ તો ઘટને પટમાં ભિન્નતા નહિં થાય. તેમાં પણ શબ્દને પદાર્થનો પર્યાયનો ભેદ છે જ. એવંભૂતનય - આ નય તો પર્યાય ભેદ વડે ભિન્ન વસ્તુ પણ જ્યારે પોત પોતાનું કામ કરે, કામ કરતી હોય ત્યારેજ વસ્તુ તરીકે સ્વીકારે છે. પહેલાં કે પછી નહિં. જેમ પહેરાતી વખતેજ કપડાને કપડું અને પાણી લાવતી વખતે જ ઘડો ને ઘડો ગણાય - આગળ પાછળ નહિં. જો પોતાનું કામ ન કરતી હોય ને તેને વસ્તુ ગણવામાં આવે તો પછી ઘટને પટ ને પટને ઘટ કેમ ન ગણાય? બન્ને એક બીજાનું કાર્ય કરતાં નથી. ઉપર જણાવેલ મુખ્ય સાત નયોમાં, પ્રથમના ત્રણ નૈગમ - સંગ્રહ – વ્યવહાર – નયો દ્રવ્યની પ્રધાનતા જણાવવા વાળા હોવાથી તેને દ્રવ્યાર્થિક નય કહેવાય. અને ત્યાર પછી ના ચાર નવો ઋજુસૂત્ર શબ્દ-સમ ભિરૂઢ – અવંભૂત વગેરે પર્યાય ધર્મની પ્રધાનતાવાળા હોવાથી તે પર્યાયાર્થિક નય કહેવાય. નિગમ - વ્યવહાર અને ઋજુસૂત્ર નયોની અપેક્ષાએ આત્માજ દ્રવ્યને ભાવ કર્મનો કર્તા છે. જ્યારે શબ્દાદિ નયી ની અપેક્ષાએતો આત્મા સ્વ સ્વભાવનો
૧૦૧
