________________
જ્ઞાન દર્શનાદિનો જ કર્તા છે. તેમજ જ્ઞાનનય-ક્રિયાનય-ભેદનય-અભેદનય વગેરે પણ બીજા નયના ભેદ છે. જ્ઞાન પ્રધાન દ્રષ્ટિને જ્ઞાનનય. ક્રિયા પ્રધાન નયને ક્રિયાનય, ભેદ પ્રધાન નયને ભેદનય અને અભેદપ્રધાન નયને અભેદ ન કહેવાય. કલિકાલસર્વજ્ઞ શ્રીમાન્ હેમચન્દ્રાચાર્ય મહારાજે ત્રણ વિભાગમાં નયોની વહેંચણી કરી છે. જેમકે “સદેવ, સત્ સ્યાત્સદિતિ તિત્રિધાર્થો મીયત દુનિતિ નય પ્રમાë.” અર્થાત સદેવ આ પ્રકાર દુર્નયનો છે. સતુ આ પ્રકાર નયનો છે અને સ્વાતઆ પ્રમાણનય યુક્ત વાક્ય છે. વળી બૌદ્ધ દર્શનનો એકાન્ત ક્ષણિક વાદ, જુ સૂત્રનયના વિષયવાળો છે. અદ્વૈત વેદાન્ત ને સાંખ્ય દર્શન સંગ્રહનયની એકાન્ત માન્યતા વાળા છે. ન્યાય વૈશેષિક અને યોગ દર્શનની એકાન્ત માન્યતા નૈગમનની છે. શબ્દ બ્રહવાદીની એકાન્તથી શબ્દ નયની માન્યતા છે પરંતુ અપેક્ષા પૂર્વક સર્વનયોને એકીસાથે માનનાર શ્રી જૈન દર્શન નો મત ક્યારેય પક્ષપાતી હતો નહીં અને ભવિષ્યમાં ક્યારેય હશે પણ નહીં. * “નયાનશેષાનવિશેષમિચ્છનું નપક્ષયાતી સમયસ્તથા તે” જૈનદર્શનના નયવાદને યથાર્થ સમજાવો જોઈએ.
નિશ્ચય અને વ્યવહાર બન્નેની અતિ આવશ્યકતા આત્માનો પરમ વિશુદ્ધિ પરિણામ કે અવસ્થા તે શુદ્ધ નિશ્ચય અને તે આત્માના સુવિશુદ્ધ પરિણામને પ્રગટકરનાર ઉત્પન્ન કરનાર અને મજબૂત પણે ટકાવી રાખે તે શુદ્ધ વ્યવહાર. નિશ્ચયને જ્ઞાની પોતે એકલોજ જાણી શકે જયારે વ્યવહારને સમગ્રવિશ્વ જાણી શકે છે. વ્યવહારની શુદ્ધિજ અનેકોને ગુણવાનું સંસ્કારી અને આરાધક બનાવી શકશે નિશ્ચય નહિં. આખાયે જગતમાં સર્વત્ર વ્યવહારની પ્રધાનતા મુખ્યતા છે તેથી છદ્મસ્થ ગુરુને કેવલ જ્ઞાની શિષ્ય પણ વંદન કરે છે.
૧૦૨
