________________
સમાનપણે પ્રાધાન્ય રહેલું છે. પાછળના ક્રમથી વિચારતાં એવંભૂત સૌથી થોડા વિષયવાળો છે. તેનાથી સમભિરૂઢ વધુ વિષયવાળો - તેનાથી શબ્દ, તેનાથી ઋજુસૂત્ર તેનાથી વ્યવહાર, તેનાથી સંગ્રહ, અને નૈગમ સૌથી વધુ વિષય ધરાવવા વાળો છે. એક એક નયનું ટુંકું સ્વરૂપ આ પ્રમાણે નૈગમ બે પ્રકારે સામાન્ય અને વિશેષ અનેક ઘટ વ્યક્તિઓમાં સામાનાકારા એકાકારા બુદ્ધિ તે સામાન્ય. અને જેનાથી મનુષ્ય પોતપોતાનો ઘડો ઓળખે તે રૂપાદિવિશેષ. નૈગમ બન્ને ધર્મોનો સમાન પણે સ્વીકાર કરે છે. વળી નૈગમના સૂક્ષ્મ ત્રણ પ્રકાર પણ છે. ૧. ભૂત નૈગમ - અગાઉ થઈ ગએલી વસ્તુનો વર્તમાન રૂપે વ્યવહાર
કરવો. જેમ આ તેજ દિવાળી છે કે જે દિવસે શ્રી વીરપ્રભુનું નિર્વાણ
થયું હતું. ૨. ભવિષ્ય નૈગમ - ભવિષ્યમાં થવા વાળી વસ્તુનો થઈ ગયા રૂપે વ્યવહાર
ચોખા હજુ ચુલે મુકયા નથી છતાંય ચોખા પાકી ગયાનો વ્યવહાર. ૩. વર્તમાન નૈગમ - હજુ પાલી કે પ્રસ્થ બનાવવાનું શરૂ નથી કર્યું બજારમાં
તેને માટે લાકડું લેવા જાય છે. ત્યાં કોઈ પૂછે ક્યાં જાઓ છો તો કહે કે
પાલી- પ્રસ્થ લેવા. સંગ્રહનય - વસ્તુના ફક્ત સામાન્ય ધર્મનોજ સ્વીકાર કરે છે વિશેષ પ્રત્યે ઉદાસીન હોય છે.આ નયવાદી કહે છે કે વસ્તુ નિષ્ક્રિય હોય છે અને તેજ સત્ય છે. સતુ ને જ વસ્તુ માને. સપ્રત્યય પોતે જ સતુ ને ઉત્પન્ન કરે છે. વિશેષ નથી સત નો એવોજ સ્વભાવ છે. વનસ્પતિના બધાનામો, વનસ્પતિથી જુદા છે જ નહિં. હાથ પગ આંગળાઓ શરીર જ છે જુદા નથી. વ્યવહારનય - આ નય ફક્ત વિશેષ પ્રતીતિનેજ સત્ય માને છે. કેમકે લોક વ્યવહારમાં વિશેષનો જ ઉપયોગ થાય છે. વનસ્પતિ લ્યો એમ કોઈ કહેતું નથી નામો જ બોલાય છે ને નામ પ્રમાણે લેવાય છે. એક એક નામો જુદા જુદા લેવા પડે છેસામાન્યથી ન ચાલે સપ્રન્થયની ઉત્પત્તિ વિશેષથી ભિન્નનથી. જેમ
૧OO
