________________
જવાબ : અતિક્રમ અને વ્યક્તિક્રમ ભેદ સુધી નિરતિચાર ચારિત્ર છે અને
એનાચાર એ મૂલા ગુણો છેદ છે. આટલી હદે પહોંચેલાને ફરી થી ચારિત્ર (વ્રતાદિ) ઉચ્ચરાવવા પડે. નિરતિચાર ચારિત્રમાં પણ અતિ-વ્યતિક્રમ દોષ હોવાથી તેને અપ્રમત્ત ન કહી શકાય પ્રમત્તજ કહેવાય. અતિવ્યતિ ક્રમમાં માનસિક વિકલ્પોની અશુદ્ધિતો છે જ અપ્રમત્ત દશામાં અતિક્રમ વ્યતિક્રમ દોષો પણ ન જ આવે. આર્તધ્યાન મિથ્યાત્વને ઉત્કૃષ્ટકોટીનું આવે, સમ્યગ્ દર્શન-દેશ વિરતિવાળાને મધ્યમકોટીનું આવે અને સર્વ વિરતિવાળાને જઘન્ય કોટિનું આર્ત આવે. ધર્મધ્યાન સર્વ વિરતિવાળાને, આર્તધ્યાન કરતાં ઓછું આવતું હોવાથી, તેની ગૌણતા કહી છે. પણ દેશ વિરતિ કરતા ધર્મધ્યાન વધુ છે. જો ધર્મ ધ્યાનની મુખ્યતા થાયતો ૭મે ગુણસ્થાનકે જઈ આગળ વધે પરંતુ છઠ્ઠામાં વારંવાર આર્તધ્યાન આવ્યા કરે છે. આત્માને અપ્રશસ્ત ભાવથી બચાવી પ્રશસ્તોપયોગમાં લાવવાને માટે, અનેક શુભાલંબનો છે. પિંડસ્થ - પદસ્થ - રૂપસ્થ અને રૂપાતીત. ધ્યાન પણ શુભાલંબનો છે. પ્રભુભક્તિ કરતાં અલ્પ કાળ માટે પણ પ્રશસ્તભાવ આવ્યા વિના ન રહે. આર્તધ્યાનને છોડી, દેવ ગુર્વાદિ સ્વરૂપ માત્રની વિચારણા હોયતો તે પણ પ્રશસ્તભાવ છે. ગૃહસ્થને માટે આ આલંબન, પણ સાધુ મુનિરાજ માટે ક્યું આલંબન ? જીન પડિમા એ શરૂઆતનું આલંબન છે. પણ તેથી પણ ઉચ્ચ કક્ષાનું આજ્ઞાવિચય - અપાયરિચય - વિપાક વિચય – અને સંસ્થાન વિચય. આ ચારેયની વિચારણા એ ઉત્તમ આલંબન છે ચારિત્રનું પાલન કરતા ખામી દેખાતા વિચારે કે ક્ષેત્રે સંસ્થાનાદિ ની અનુકુળતા મળી છે. પણ (નબળાઈ) પ્રમાદના કારણે હું સંપૂર્ણ પણે, ભગવાનની આજ્ઞાને પાળી શકતો નથી આમવિચાર આવે એટલે ભગવાનની આજ્ઞા પ્રત્યે આદર છે, ન પાળી શકવાનું દુઃખ પણ છે. પરિણતિમાં એજ છે કે આજ્ઞા પાળી શકતો નથી આનું નામ આજ્ઞા વિચય.
પ્રશ્ન : ગૃહસ્થને આજ્ઞાવિચય કેમ નહિ?
