________________
કપિલકેવળી.
કચ્છ-ભદ્રેશ્વર તીર્થની આ પ્રતિષ્ઠા જેમના હાથે થઇ હોવાની અનુશ્રુતિ છે, તે કપિલ કેવલીની આ કથા છે. મૂળ તેઓ કૌશામ્બીના રાજપુરોહિતના દીકરા. પણ અભણ અને અકિંચન, તેથી વિદ્યા ભણવા માટે શ્રાવસ્તિ નગરે જઇ રહ્યા. ત્યાં ભણતાં-ભણતાં એક યુવતિ સાથે પ્રીતની ગાંઠ બાંધી બેઠા. એક પ્રસંગે તેમની પ્રિયતમાએ થોડાક પૈસાની માંગણી કરી, પણ કપિલ તો અકિંચન, તેથી તેણેજ માર્ગ બતાવ્યો કે નગરનો રાજવી, તેને પહેલો આશીર્વાદ આપે તેને બે રતિ સોનું ભેટ આપે છે. તે લઇ આવે તો કામ બની જાય. કપિલે વાત પકડી લીધી, ને બીજા દિવસની સવાર પડે તે પહેલાં- મધરાતે જ તે રાજાને આશીર્વાદ આપવા નીકળી પડ્યો. રખે, બીજો કોઇ બ્રાહ્મણ પહેલો પહોંચી જાય ! પણ રાતના રસ્તામાં કોટવાલ ભટકાઇ ગયા, તેમણે ચોર માની પકડી લીધો. સવારે દરબારમાં રજૂ કર્યો. તેનું સ્વરૂપ જોઇને રાજાએ તેનો વૃત્તાંત પૂક્યો, કપિલે હતી તેવી વાત વર્ણવતાં રાજાને અનુકંપા જાગી. કહે: તારે જે જોઇએ તે માંગ, હું આપીશ. કપિલે કહ્યું: તો થોડોક સમય આપો. વિચારીને કહ્યું. રાજાએ છૂટ આપતા ભાઇ ગયા - બગીચામાં, ને વૃક્ષ નીચે ‘શું માંગવું' તે નક્કી કરવા બેઠા! બે રતિની તો હવે વાત જ ન હતી. તેણે વિચાર્યુંઃ સો રતિ, હજાર રતિ, લાખ રતિ અથવા તો ક્રોડ સોનૈયા જ માંગી લઉં તો જીવનનું દળદર ફીટી જાય! ને વિચારોની શૃંખલા કરોડ સુધી પહોંચતા જ અચાનક તૂટી ગઇ, તેને થયું ઃ રે ! મારે જરૂર બે રતિની હતી, ને મારી લોભવૃત્તિએ મને ક્યાં લાવી મૂક્યો? એ તો ઠીક, પણ હું આવ્યો છું ભણવા ને અહિં ભણવાને બદલે જંજાળ માંડીને બેઠો ? મારી આ દશા ? આ બધું મને શોભે ?
આ વિચારોમાંજ કપિલના મનમાં વૈરાગ્ય પ્રગટ્યો, ને તેણે ત્યાં જ સંસાર ત્યજી સાધુ બનવાનો નિર્ધાર કર્યો. એ સાથે જ દેવોએ આવીને તેની સામે મુનિવેષ ધરતાં, તે સ્વીકારીને તે રાજસભામાં પહોંચ્યા, ને રાજાને ધર્મલાભ કહી, પોતાના બદલાયેલા મનની સ્થિતિ સમજાવી. સર્વત્યાગના પંથે જંગલની દિશામાં ચાલી નીકળ્યા. ઘોર તપ તપી કેવળજ્ઞાન પામ્યા.
કપિલ કેવળીને એકદા જંગલમાં ૫૦૦ ચોરો મળ્યા. ચોરોએ પકડ્યા ને કહ્યું નૃત્ય કરો. કેવળી કહેઃ તમે તાલ આપો તો હું નાચું ને ગાઉં પણ ખરો. ચોરોએ તાલ આપતાં કેવળીએ બોધ થાય તેવી ભાષામાં ગીત ગાતાં ગાતાં નૃત્ય કર્યું રૂપે ૫00 ચોરો બોધ પામ્યા ને દીક્ષા લઇ તેમના શિષ્યો બની ગયા.
કેવળ
.
G
fit,
USE
JELE
