________________
દેવર્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણ
શ્રી દેવર્ધિગણિ ક્ષમાશ્રમણ એટલે જૈન ઇતિહાસનું પરિવર્તન- બિદું. જૈન આગમોની શ્રુતપરંપરા એમના સમયમાં લેખનપરંપરા રૂપે પરિવર્તિત થઇ. દ્વાદશાંગી નામનું બારમું અંગ દૃષ્ટિવાદ, તેના અંતિમજ્ઞાતા આ શાસનમાં તે મહાપુરુષ થયા.
તેમના પૂર્વજન્મનો પ્રસંગ પણ બહુ રોચક અને વિશિષ્ટ છે. ગત જન્મમાં તેઓ સૌધર્મ દેવલોકમાં ઇન્દ્રના સેનાપતિ હરિણૈગમેષી દેવ હતા. આ એ જ દેવ કે જેમણે ભગવાન મહાવીરને, ઇન્દ્રની આજ્ઞા અનુસાર, દેવાનંદાની કૂખમાંથી ત્રિશલામાતાના ગર્ભમાં સ્થાપ્યા હતા. કાળાંતરે સ્વયં ભગવાન મહાવીરે ઇન્દ્રને કહ્યું કે આ હરિણૈગમેષી દેવ અહીંથી મનુષ્ય થશે અને મારા શાસનમાં દેવર્ધિગણિના નામે અંતિમ પૂર્વધર આચાર્ય થશે. આ વચનોથી પ્રસન્ન તથા જાગૃત બનેલા તે દેવે, પછી પોતાના વિમાનમાં એક સ્થળે એક કાવ્ય લખ્યું, જેમાં પોતાના સ્થાને હરિણૈગમેષી તરીકે ઉત્પન્ન થનાર નવા દેવને ઉદેશીને તેણે સૂચવ્યું કે “તમારે મને શોધી કાઢીને મને સંસારની વિષમતા સમજાવી ધર્મબોધ પમાડવો.' પછી આયુષ્યની સમાપ્તિ થતાં તે દેવ વેરાવળ બંદરના કામધિશ્રેષ્ઠિના પુત્ર તરીકે અવતર્યો. નામે દેવર્ધિ. યુવાની આવી, પણ તે ભોગ વિલાસ અને શિકારમાં જ રાચ્યો માચ્યો રહેવા લાગ્યો. આથી તેને ધર્મમાં જોડવા માટે નવા હરિણૈગમેષી દેવે ઘણા પ્રયત્નો કર્યા. પણ વ્યર્થ. છેવટે તે દેવે એકવાર દેવર્ધિને પ્રાણાંત કષ્ટની સ્થિતિમાં ફસાવી દીધો, ને તે વખતે બચવાની આશામાં તરફડતા દેવર્ધિને ‘પોતે કહે તે કરવાની શરત' સાથે તે દેવે જ બચાવી લીધો. પછી તેને તેના પૂર્વજન્મની વાતો યાદ અપાવતાં તેને બોધ થયો અને શ્રી લોહિત્યાચાર્ય પાસે દીક્ષા લીધી. કાળક્રમે તેઓ ક્ષમાશ્રમણ અને પૂર્વધર બન્યા. અને કાળના પ્રભાવે શ્રુતજ્ઞાનને લુપ્ત થતું જોઇ વ્યથિત બનેલા દેવર્ધિગણિએ વલભીપુર નગરે વીર સં. ૯૮૦માં ૫૦૦ આચાર્યોની એક સમિતિ યોજી, જે વલભી - વાચનાના નામે પ્રખ્યાત છે. તેમાં, વિદ્યમાન આગમો અને આગમાંશોને સુસંકલિત કરી, સકળ સંઘની સંમતિ પૂર્વક, તે શ્રુતને ગ્રંથારૂઢ કરી, લેખન-પરંપરાનો પ્રારંભ કર્યો. નંદીસૂત્ર નામનું મહાન આગમ તે તેઓની રચના છે.
For Private & Personal Use Only 13
www.jainelibrar org
