________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
છે “સંસાર-દાવાનલ સ્તુતિ અને એની પાદપૂર્તિ દા
(લે છે. હીરાલાલ કાપડિયા એમ. એ.)
(૧) નામ–પ્રતિક્રમણ કરતી વેળા ઉપયોગમાં લેવાતાં કેટલાંયે સુત્રોનાં નામ એ સત્રના પ્રારંભિક શબ્દ ઉપરથી યોજાય છે. આવી પદ્ધતિ કઈ કઈ આગમના અંશરૂપ કૃતિઓ માટે, ભક્તામર-સ્તોત્ર જેવાં સ્તોત્ર માટે તેમજ નાસદીય-સૂક્ત જેવી અજેન રચનાઓ માટે પણ કામમાં લેવાઈ છે. આ પદ્ધતિને અમલ પ્રસ્તુત સ્તુતિ માટે પણ કરાય છે, એને પ્રારંભ “સંસાર-દાવાનલ'થી થતું હોવાથી એને સંસાર-દાવાનલ-સ્તુતિ કહે છે. કેટલીકવાર એને “સંસાર દાવાની સ્તુતિ” એ નામે પણ ઓળખાય છે. એના પ્રથમ પદમાં વીર પ્રભુની રતુતિ છે અને ત્રીજા પદ્યમાં એ વીરના આગમને ઉલેખ છે. એ જોતાં એને “વીર-સ્તુતિ’ કહી શકાય, અને આની કેટલીક હાથપોથીમાં શ્રી મહાવીર સ્તુતિ અને શ્રી વર્ધમાન-સ્તુતિ એવા ઉલ્લેખ પણ જોવાય છે.
પરિમાણુ–કાવાનલ-સ્તુતિ પદ્યાત્મક છે. એમાં ચાર જ પડ્યો છે.
વૃત્ત–ઉપયુક્ત ચાર પદ્યો અક્ષરોની સંખ્યામાં એકથી ચડિયાતાં એવાં વૃત્તોમાં અનુક્રમે રચાયાં છે. એ વૃત્તો નીચે મુજબ છે –
(૧) ઉપજાતિ, (૨) વસંતતિલકા, (૩) મંદાક્રાંતા અને (૪) સ્ત્રગ્ધરા. આ વૃત્તોની પસંદગી એના પ્રણેતા કુશળ કવિ હશે એમ સૂચવે છે, કેમકે અહીં ભાવની વૃદ્ધિને રજૂ કરવા માટે વૃત્તની વિશાળતાનો સમુચિત ઉપયોગ કરાય છે. એ વૃત્તો ગાતાં જે ક્રમે ઉલ્લાસ વધે એને લક્ષ્યમાં રાખીને અને એકમાંથી બીજું વિશાળ વૃત્ત ઉદ્ભવે એ જાતનાં વૃત્ત રચીને આ મનોહર કૃતિની શબ્દ-ગૂંથણી કરાઇ છે. આને લઈને આ કતિ કદમાં નાની હોવા છતાં ભાવવાહી અને હૃદયંગમ બની છે.
રૂપ વિબુધને મેહન,
નાથ છે. પર્વત જેવા મોટા છે. એવા પ્રભુની નિંદા સ્વામી સુપાસને વદે હે રાજ કોણ કરે છે અર્થાત મહામિયાદ્રષ્ટિ-અનંતભવ ભાવાર્થ-મારા નાથ નગીના ઉત્કૃષ્ટ મહારસથી રઝળનારા શુદ્ધ દેવ-ગુરુ-ધર્મની પરીક્ષામાં અજાણું વ્યાપ્ત છે, તેની નિંદા કોણ કરે ? હવે હું સમક્તિની એવા આત્માઓ કરે. પરંતુ સમ્યગદષ્ટિ વિગેરે દ્રઢતાને કારણે શ્રી સુપાર્શ્વનાથને વંદના કરું છું. આત્માઓ આવા પ્રભુની પ્રશંસા જ કરે. આ સ્તવનના એવી રીતે રૂપવિજયજી પંડિતના શિષ્યકવિ મોહન- રચયિતા પંડિત રૂપવિજયના શિષ્ય કવિ નરરાન શ્રી વિજયજી કહે છે.
મોહનવિજયજી મહારાજ કહે છે કે-હું પિતે સમક્તિ વિશેષાર્થ-શ્રી સુપાર્શ્વનાથ ભગવાન આત્મા- રત્નની દ્રઢતાને કારણે સાતમા તીર્થંકર પ્રભુ શ્રી રમણુતારૂપ ઉત્કૃષ્ટ રસથી યુક્ત છે. એ પ્રભુ મારા સુપાર્શ્વનાથને વંદના કરું છું. liળા
-
૧ જુઓ ભાંડારકર પ્રાચ્યવિદ્યા સંશોધનમંદિર તરફથી પ્રકાશિત મારું જૈન હસ્તલિખિત પ્રતિઓનું વર્ણનાત્મક સૂચીપત્ર (ભા. ૭, પૃ. ૨૩૫-૩૬ ).
[ ૮૭ ]e
For Private And Personal Use Only
