Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 5

૭
કમ મિમાંસા.
કૃતિઓ સમાન હાય છે. પરંતુ વાસ્તવમાં તે બન્ને વચ્ચે જે તફાવત છે તે મેરૂ અને શરશવના દાણા જેવા મહાન છે. છતાં તે ભેદભાવગ્રાહી દ્રષ્ટિજ જોઇ શકતી હોવાથી સામાન્ય જનસમુદાયના મનથી તેમાં કશુજ મહત્વ હોતું નથી.
ચારિત્રના
આથી કર્મની ઘટનામાં ખરા નિયામક ભાવ છે, કૃતિ નથી. તમે જે કાંઈ શુભ કૃતિ કરો તે કેવા આશયથી પ્રેરાઇને કરા છે તે ઉપરજ તમારૂ પ્રધાન લક્ષ્ય હાવું ઘટે છે. તમે વિશ્વને જે કાંઈ આપેા છે તે વિશ્વને ગરીબ અને તમારા દાનની અપેક્ષા રાખનાર માનીને આપતા હૈા તા, તે કૃતિ આગામી કાળે તમને પોતાનેજ ચારિત્ર પક્ષે ગરીબ રાખવા નિર્માયેલી છે. કેમકે તે કૃતિ સાથે તમારા કોઈ અંશ ભળેલા હાતા નથી. પરંતુ આથી એમ સમજવાનુ નથી કે આપણે જે જે સત્કાર્ય કરવુ જોઇએ તે કાઇ વિશિષ્ઠ પ્રકારની ભાવનાના પ્રમળ અનુશીલન સહિતજ કરવુ જોઇએ. આ કાળે આપણા સમાજમાં આ સંબંધી એક બહુ મેટી ગેરસમજીતી પ્રવર્તે છે અને તે ઉપર કાંઇક ધ્યાન દોરવુ હમને ઉચિત જણાય છે. દરેક કામ કરતી વખતે ખળપૂર્વક કેાઇ ભાવના ભાવવાની કશીજ જરૂર નથી. અત્યાર સુધીના હમારા ભાવના સબ ંધીના વિવેચન ઉપરથી એવું તાત્પર્ય તમે લીત કર્યું હાય તે! તે ભુલ છે. હમે તમને કોઈ જાતની ભાવના ભાવવાની સલાહ મુદ્દલ દીધી નથી. પરંતુ તમારી કૃતિની નિયામક કેવી ભાવના ભાવવી જોઈએ તે સબંધી વિવેચન કર્યું છે. કાર્ય કરતી વખતે અમુક ભાવના ભાવવી અને એ કાર્ય કેવી ભાવનામાંથી ઉદ્દભવવુ જોઇએ એ એ વચ્ચે જે તફાવત છે તે તમારે જોતા શીખવુ જોઇએ. કૃતિ કરતી વખતે કાઈ ખાસ પ્રકારની ભાવના ઉપજાવવી તેને કૃતિની સાથે જોડવા મહેનત કરવી એ એક બનાવટી, કૃત્રિમ, અસાહજીક, અકુદરતી વસ્તુ છે અને તે કૃતિ અને તે ભાવનાના કાઈ રિતે મેળ ખાઝતા નથી. તેઓ એકમેક સાથે યથાર્થ રિતે સુઘટિત બની શકતા નથી. કેમકે તેવી ભાવના કૃતિના ઉપરકૃત્રિમ પ્રકારે વળગાડવામાં આવેલી હાય છે. તે ઉભય વચ્ચે, લેાઢા અને લાકડાના સંયોગની માફ્ક વૈષમ્યજ રહે છે. સહજ સ્વાભાવિક સચાગ ઘટી શકતે નથી. એથી ઉલટુ હુમે એમ કહેવા માગીએ છીએ કે મનુષ્યાની કૃતિજ કોઇ વિશિષ્ઠ ભાવનામાંથી ઉદ્દભવવી જોઇએ. અર્થાત્ ભાવના પાતે કૃતિની પૂર્વગામી અને કૃતિ અનુગામી હાવી જોઇએ. ભાવના વડેજ કૃતિના બહિર્ભાવ થવા જોઇએ. ભાવના, કારણ અને કૃતિ તેના કાર્યરૂપે પરિણમે, એમાંજ સ્વાભાવિકતા રહેલી છે. અત્યારે ઘણા લાકે જ્યારે અમુક કાર્ય કરવાનું તેમને આવી પડે છે, ત્યારે તે સાથે ભાવના એજ ફળની નિયામક છે, એમ ધારીને ભાવના ભાવવા મંડી પડે છે. પરંતુ એમ કરવામાં તે પેાતાની જાતને ભમાવે છે અને એક પ્રકારના ભ્રાન્તિજન્ય સ્વર્ગમાં વિહરતા હોય