Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 8

શ્રી આત્માન પ્રકાશ.
અત્યારે આપણામાં ભાવના ભાવવાની જે પ્રથા ચાલે છે તે ઘણી વાર તે બહુ ઉપહાસ્ય ઉપજાવે તેવી હોય છે. આ સ્થળે તેને ઉલ્લેખ કરે એ હમને જરા અરૂચિકર ભાસે છે. હમારૂં કર્તવ્ય હાલની ભાવનાને વખોડવામાં સમાયેલું નથી, પરંતુ છે તેને બને તેટલી સારી બનાવવામાં રહેલું છે. તેથી ચાલતી પ્રણાલીમાં જે કાંઈ ટીકાપાત્ર છે તેના ઉપર હમે કટાક્ષ કરી શકીએ તેમ નથી. પરંતુ શું કરવું વધારે ઠીક અને ચગ્ય છે તે ઉપરજ વાચકનું ધ્યાન હમે દોર્યું છે. અલબત મનુષ્યમાં જ્યાં સુધી ભાવનાના સ્વરૂપ સંબધી કાંઈ સ્પષ્ટ વિવેક ઉદયમાન થયું હતું નથી ત્યાંસુધી તે બળપૂર્વક, ઉદીરણા કરીને ભાવનાને ઉપજાવવા મહેનત કરે છે, પરંતુ તેમ કરવામાં મોટી હાની એ છે કે ઘણી વાર મનુષ્ય અનુબંધીવાળી કૃતિઓ કરે છે. અર્થાત્ ભાવનાના બહાના તળે કૃતિના પરિણામ અને ફળને તે પ્રબળ ઈચ્છાથી માગી લે છે. આથી બહુજ હાનીકારક પરિણામ આવે છે. કેમકે જે કૃતિનો હેતુ મનુષ્યને મુક્ત, ઉચાશયી અને ઉન્નત બનાવવાનો હોય છે તેજ કૃતિના પરિ ણામે, તેની ભાવનાના બળથી તે અમુક ચેકસ પ્રકારના પરિણામને માગી લે છે. આથી સંસારની સાથે તે વધારે ને વધારે બંધાતો જાય છે. ભાવના સ્વરૂપ સંબંધી જ્ઞાન મેળવ્યા વિના મનુષ્ય ભાવનાને ભાવી શકતો નથી પરંતુ માત્ર પોતાની કૃતિના ફળનેજ માગી લેતો હોય છે. આ ભૂલ તરફ અંગુલિનિર્દેશ કરવા માટેજ હમે આ ક્ષુદ્ર પ્રયત્ન કર્યો છે.
અત્યારે દરેક વાતમાં આથી ઉલટી પ્રથા ચાલી રહી છે, પ્રથમ ભાવના અને પછી તેમાંથી ઉદ્દભવવા યોગ્ય કૃતિ, તેને બદલે પ્રથમ કૃતિ અને પછી ભાવના એમ અવળી ઘટના દશ્યમાન થાય છે. દેરાસરોમાં પણ પ્રથમ દ્રવ્યપૂજા અને પછી ભાવપૂજા એવો ક્રમ ઘણા કાળથી ચાલી આવે છે. વાસ્તવીક રીતે પ્રથમ ભાવનાનું બળ વધારવા એકાંતમાં ભાવનાને દઢ કરી પછીજ સ્થળપૂજા થવી ઉપયુક્ત છે. પ્રથમ પ્રભુના સ્વરૂપનો નિર્ધાર, તેમની આત્મસ્થિતિ, તેમના ગુણોની બને તેટલી
સ્પષ્ટ રૂપરેખા હૃદય-પટ ઉપર અંકિત કરવાને ઉદ્યોગ, એ બધું થયા પછી જ એમના તરફ જે ભક્તિભાવ ઉત્પન્ન થાય તેમાંથી જ પૂજાની સ્થળ કિયા ઉદ્દભવવી જે
* જૈન શાસ્ત્રકારોએ બાળ-અજ્ઞજીવો માટે પ્રથમ ભૂમિકારૂપ દ્રવ્યપૂજા એ કારણ અને પછી ભાવપૂજા એ તેનું કાર્ય છે અને ભાવ ઉત્પન્ન કરવા દ્રવ્યપૂજાને પ્રથમ કરવા ફરમાન કરેલું છે. (જો કે ત્યાગી મહાત્માઓને એકલી ભાવપૂજા જ કહેલ છે) પરંતુ લેખકનો આશય વધુ સ્વરૂપને ખરેખરી રીતે જાણવી–એળખવી અને તેને હૃદયપટ ઉપર અંકિત કરવાનો ઉદ્યોગ પ્રથમ કરે તેમ કહે છે અને પછી જે દ્રવ્યક્રિયા કરવામાં આવે તો તે ખરેખરી રીતે આત્મોન્નતિ માટે અર્થસાધક બને છે એમ લેખક મહાશયનું કહેવું છે. પ્રથમ ખરેખરૂં વસ્તુ સ્વરૂપનું જ્ઞાન અને પછી ક્રિયા એમ પણ શાસ્ત્રકારે કહેલ હોવાથી તે પ્રમાણે કરનાર જોઈએ તેવું વાસ્તવિક ફળ મેળવે છે.
(મેનેજર.).