________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
શુરવીરતાનો આધાર બળ ઊપર છે, અને બળના આધારભુત સંઘયણ છે. જેઓ કર્મ કરવાને શુરવીર છે, તેઓજ ધર્મના કાર્ય કરવાને શુરવીર નીકળશે. આ ઉપરથી સંઘયણ નામ કર્મનું મહત્વ કેટલું છે તે આપણને સમજાય છે.
જગતની અંદર બનતી વસ્તુઓ પ્રમાણે પેત એટલે પ્રમાણસર હોય તે તે સુંદર દેખાય છે. વસ્તુ અથવા તેના કંઈપણ ભાગ કે પ્રદેશ સમ વિષમ હોય તે તેની સુંદરતામાં ખામી દેખાય છે. તેમ શરીરરચનામાં પણ છે. શરીરના તમામ અવય પ્રમાણસર હોય, તેમજ તમામ શરીર પણ પ્રમાણસર હોય તો જ તે સુંદર લાગે છે. સંસ્થાન નામકર્મ નામનું કમ છે. તેના છ ભેદ છે. તેના વર્ણનથી પ્રા. ણીઓના શરીરના સંસ્થાન કેવા પ્રકારના હોય છે, તે આપણને સમજાય છે.
એક મનુષ્ય પર્યકાસને બેસે, પછી એક દોરીથી તેના બે ઢીંચણના અંતરનું માપ લે, તેમજ જમણા ખભાથી ડાબા ઢીંચણના અંતરનું અને ડાબા ખભા અને જમણા ઢીંચણનું માપ લે, પલાંઠીના મધ્ય પ્રદેશથી નિલાડના અંતરનું માપ લે, એ ચારે માપનું પ્રમાણ સરખું હોય અને સર્વોગે સુંદર હોય તેને “સમચતુરસ સંસ્થાન” એવું નામ આપેલું છે. ૧. નાભિ ઉપરનો પ્રદેશ-અવયવ સંપુર્ણ સુંદર હોય, અને હેઠળ પ્રદેશ હીનાધિક હોય તેને “ન્યાઘપરિમંડળ સંસ્થાન” એવું નામ આપેલું છે. ૨. નાભિથી નીચે સંપુર્ણ અવયવ હોય અને ઉપર હીનાધિક હોય તેને “સાદી સંસ્થાન” નામથી ઓળખવામાં આવે છે. ૩. હાથ, પગ, મસ્તક અને ગ્રીવા (ડાક) સુલક્ષણ હોય અને હૃદય પેટહીન હોય તેને “કુજ સંસ્થાન” કહેવામાં આવે છે . હૃદય તથા પેટ સુલક્ષણ હોય અને હાથ, પગ, શીર અને ડેક કુલક્ષણ હોય તે “વામન સંસ્થાન” નામથી ઓળખાય છે ૫. સર્વ અંગેપાંગે કુલક્ષણ હીનાધિક હોય તે “હુંડ સંસ્થાન” કહેવાય છે ૬. એ પ્રમાણે છે સંસ્થાન છે. આ ભેદના વર્ણન ઉપરથી જગતમાં કેવા કેવા પ્રકારના સંસ્થાનવાળા શરીરે હોય છે, તેનું સ્વરૂપ આપણને સમજાય છે. સંસ્થાન નામકર્મ નામના કર્મનું કાર્ય શું છે તેની આપણને સમજણ પડે છે. દેવતાઓ સર્વ સમચતુરસ સંસ્થાનવાળા હોય છે. ગર્ભજ મનુષ્ય અને તિર્યંચને છએ સંસ્થાન હોય છે. એટલે તિર્યા અને મનુષ્ય એ છ સંસ્થાનમાંથી કઈ એક સંસ્થાનવાળા હોય, બાકીના સર્વ જીવેને હંડક સંસ્થાન હોય છે. આ સ્વરૂપ જે બરાબર ધ્યાનમાં હોય તે આ પણું સમાગમમાં આવનારાં પ્રાણીઓ કયા સંસ્થાનવાળા છે, તેનું આપણુંને તરત જ ઓળખાણ પડે છે.
શરીરમાં પંચઇદ્રિ હોય તે પંચંદ્રિ પ્રાણી કહેવાય, એમ આપણે ઉપર જોઈ ગયા. એ પાંચ ઇન્દ્રિઓ પૈકી દરેક ઇંદ્રિને જુદું જુદું કાર્ય બજાવવાનું હોય છે. તેમ
For Private And Personal Use Only
