________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૪
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ. જેને અર્થ સંસ્કૃત લેખેમાં પ્રથમ વપરાતા “સ્વસ્તિ” શબ્દના જેજ છે. આ ચિન્હ દુનિયાના ઘણે ભાગ ઉપર વપરાય છે અને એના અર્થ વિષે વિદ્વાનોના ઘણું જુદા જુદા મતો છે. તેને ગમે તે અર્થ થતો હોય પણ એટલું તે નક્કી કે જુદા જુદા ધર્મના લોકોએ તે વાપરેલું છે તેથી એમ ધારી શકાય કે એ લેકે પોતપોતાનાં કારણોને લીધે તેને શુભ ગણે છે.
- સાથી પહેલાં આવાં ચિન્હો અશકના જગડ (Jaugada) લેખ ઉપર જોવામાં આવે છે જ્યાં ત્રીજું ચિન્હ પણ જોડેલું છે. ત્યારબાદ કેટલીક પશ્ચિમ હિંદુસ્તાનની ગુહાના લેખોમાં એ દષ્ટિગોચર થાય છે. કેટલીક વખતે તે આરંભમાં કે, અંતમાં અગર બને ઠેકાણે પણ જોવામાં આવે છે. જે આ ચિન્હ હજુ પણ હિંદુ તેમજ જેમાં શુભ ગણાય છે અને લગ્ન પ્રસંગે અગર એવા બીજા કોઈ શુભ પ્રસંગે ક પડાં, વાસણ તથા ફળ ઉપર કાઢવામાં આવે છે. નાનાં બાળકોને પ્રથમ મુંડન કરાવ્યા પછી માથા ઉપર આ ચિન્હ કુંકુમથી કાઢવામાં આવે છે. લગ્ન થયા પછી પહેલા શુભ દીવસે ગુજરાત તથા કચ્છના લોકે જમીન ઉપર રાતું વર્તુલ દોરે છે અને તેમાં સ્વસ્તિક ચિન્હ કાઢે છે તેને “ધરી સ્વસ્તિક” કહે છે. ૩ ગાયના છાણથી લીંપેલી જમીન ઉપર કુલદેવ બેસાડીને તેમની આગળ આ ચિન્હ કાઢે છે જેને “ સાથી કહે છે. આ શબ્દ સંસ્કૃત “સ્વસ્તિક” ના પ્રાકૃત “સથિઓ” ઉપરથી થયે છે. હાલના જેનો પણ એને “ સાથીઓ કહે છે. તેઓને મત એવો છે કે સાતમા તીર્થકર સુપાર્શ્વનાથનું એ લાંછન છે, તેમજ જેનાં આઠ શુભ લાંછમાં પ્રથમ એ છે. ખરતરગચ્છના એક વિદ્વાન યતિ પ્રેમચંદ્રના કહેવા પ્રમાણે જેનો તેને સિદ્ધની આકૃતિ તરીકે ગણે છે. જેનો ધારે છે કે દરેક પ્રાણી એક જન્મમાં કરેલાં પોતાનાં માનસિક પ્રમાણે બીજા જન્મમાં ચારમાંથી એક સ્થિતિને પામે છે. તે દેવ થાય છે; અગર ન જાય છે, અગર ક્ષુદ્ર પ્રાણીઓમાં યા મનુષ્ય જાતિમાં જન્મ લે છે. પણ સિદ્ધને આમાનું કાંઈ પણ થતું નથી, કારણ
૧ નમીમેટીક ક્રોનીકલ, ન્યુ સીરીઝ પુ. ૨૦, પૃ. ૧૮-૪૮; ઈડીઅન એન્ટી કરી, પુ. ૯; પૃ. ૬૫, ૬૭, ૧૩૫; ઈડી અને એન્ટી કરી, પુ. ૧૦, પૃ. ૧૯૯; કનીંગહામની લીસા ટોપસ, ૩૫૬ નોટ.
૨ જુન્નર લેખમાં શરૂઆતમાં ૫, ૬, ૨૦, ૩૨, ૩૪; કાલે લેખોમાં, ૩, અને જુન્નર લેખમાં ૨૨, ૨૯ અને ૩૧, ૩૩; આરંભ અને અંત-કાલે લેખ ર અને જુન્નર લેખો ૨૮ ને ૩.
૩ આ શબ્દ “ગોમાલિતસ્વસ્તિક ” સંસ્કૃત શબ્દ ઉપરથી થએલો છે તેનો અર્થ જમીન ઉપર લીંપેલ સ્વસ્તિક ” થાય છે.
For Private And Personal Use Only
