________________
Shri Mahavir Jain Aradhana Kendra
www.kobatirth.org
Acharya Shri Kailassagarsuri Gyanmandir
૭૦.
શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કીકીને નાશ થયો હોય અથવા આંખે મેતી ઊતર્યો હોય તો તે પિતાને ધર્મ બજાવી શક્તિ નથી. ટુંકી દ્રષ્ટિવાળા વેગળે રહેલી ચીજ જોઈ શક્તા નથી. રતાંધળાના દર્દીવાળા દર્દ દિવસે જોઈ શકે પણ રાત્રીના વખતમાં સંપૂર્ણ ચંદ્રને પ્રકાશ. કે બતીનું અજવાળું હોય છતાં જોઈ શક્તા નથી. કારણ એ ઇંદ્રિનું કાર્ય કરનાર જે શક્તિ તેને નાશ થએલે હોય છે અથવા તેમાં ફેરફાર થએલા હોય છે. કાનને વિષય સચીત, અચીત કે મિશ્ર શબ્દ સાંભળવાનો છે. કાનની બાહ્ય આકૃતિ કાયમ હોય છતાં જન્મથી બેહરો અથવા કંઇ વ્યાધિથી બેહર મારી જવાથી સાંભળવાની શક્તિ નાશ પામી હોય તેથી કંઈ સાંભળી શકતો નથી.
પાંચે ઇદ્રિની બાહ્ય આકૃતિ કરતાં તેનું ખરું કાર્ય કરનાર કોઈ બીજી શકિત છે, અને તે શક્તિને ભાદ્રિથી ઓળખાવવામાં આવે છે. અને તેના સ્વરૂપનું કઈ અંશે ઓળખાણ ઉપરના વર્ણન પછી આપણને થાય છે.
આત્મા (જીવ) અરૂપી છે. તેને ચર્મચક્ષુવાળા જોઈ શકતા નથી. પાંચ ઇંદ્ધિ, ત્રણ બળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુ એ દશ પ્રાણથી જીવની પ્રતિતી થાય છે.
જ્યારે જીન આ ઔદારિક શરીરને ત્યાગ કરી બીજે સ્થળે જન્મ ધારણ કરવા જાય છે, ત્યારે આ ઔદારિક શરીર એકલું અહીં રહે છે. કેઈ નીરોગી પ્રાણ હૃદય. બંધ થઈ જવાથી એકાએક મૃત્યુ પામે છે તે વખતે તેની પાંચેઇદ્રિ સંપૂર્ણ અંશે સાબીત હોય છે, છતાં તે તે ઇંદ્રિયે પિતાનું કાર્ય કરી શકતી નથી. એ ઉપરથી આપણે ખાત્રી થાય છે કે શરીરની અંદર ચૈતન્ય ભાવવાળો રહેનારો કઈ હોવો જોઈએ અને તે રહેનારો એજ દશ પ્રાણને અધિષ્ઠાતા છે.
આ દશ પ્રાણમાં એક ઇદ્રિવાળા જીને ચાર પ્રાણ-પછિદ્રિ, કાયદળ, શ્વાસોશ્વાસ અને આયુ હોય છે. બે ઈદ્રિયવાળા જીવનમાં એ ચાર ઉપરાંત રસઈદ્રિ અને વચનબળ એ બેનો વધારે થઈ છ પ્રાણ હોય છે. તે રેંદ્રિવાળા જીવમાં ધ્રાણઈદ્રિનો વધારો થઈ સાત પ્રાણ હોય છે. ચોરેંદ્રિવાળા છમાં ચકુદ્ધિનો વધારો થઈ આઠ પ્રાણ થાય છે. અસત્રીપંચેદ્રિને શ્રોતઇદ્રિનો વધારે થઈ નવ પ્રાણ હોય છે. મન–સંજ્ઞી પચૅકિને હોય તેથી તેને દશ પ્રાણ હોય છે. આપણે ગર્ભજ મનુષ્યની પંક્તિમાં આવીએ, ને આપણામાં દશ પ્રાણ હોય છે. તેવીજ રીતે ગર્ભ જ, તિર્યંચ, પંચંદ્રિય પણ દશ પ્રાણુવાળા હોય છે. - પુરૂષ , સ્ત્રીવેદ અને નપુશકવેદની અપેક્ષાએ જીવ માત્રના શરીરના ત્રણ ભેદ થાય છે. પુરૂષ-નર-ના, સ્ત્રી-માદા–ના, નપુશક–વંડળના એ પ્રમાણે ત્રણ પ્રકારના શરીરે જગતમાં જોવામાં આવે છે. ગર્ભાજ, મનુષ્ય અને તિર્ય ચના શરીરની ઉત્પત્તિના હેતુભૂત નર અને માદાને સંગ છે.
અપૂર્ણ.
For Private And Personal Use Only
