Atmanand Prakash Pustak 014 Ank 03

Author(s): Jain Atmanand Sabha Bhavnagar
Publisher: Jain Atmanand Sabha Bhavnagar

Page 4

શ્રી આત્માનંદ પ્રકાશ.
કર્સ મિમાંસા.
ભાવના.
હમે ગતાંકમાં જણાવી ગયા છીએ કે મનુષ્યના હદયના જે અંશમાંથી તેની કૃતિ ઉદ્દભવે છે તે અંશ ઉપરજ તે કૃતિના પરિણામને પ્રત્યાઘાત થાય છે. મનુષ્ય કેઈ શુભાશુભ કૃતિ કેઈ સ્થળ લૈકિક કે વ્યવહારિક હેતુથી પ્રેરાઈને કરે છે તેનું પરિણામ તે માત્ર સ્થળ પ્રદેશ ઉપરજ ભગવે છે. અર્થાત્ તે કાર્યની અસર માત્ર
સ્થળ ઉપર આવીનેજ વિરમી જાય છે. તેના ચારિત્ર ઉપર કે બુદ્ધિ ઉપર તેની અસર થતી નથી. સ્થળ આશયને અનુસરી કોઈ કાર્યમાં જવાથી શું શું પરિણામ આવવા સંભવે છે તેનો જે યત્કિંચિત ઉવેખ હમો ગતાંકમાં કરી ગયા છીએ તે ઉપરથી વાચકના હૃદય ઉપર એટલું તો સ્પષ્ટ થવા પામ્યું હશે કે એકલી કૃતિનું પરિણામ લગભગ શૂન્યવત્ છે અને તેટલા જ માટે આપણા શાસ્ત્રકારોએ ભાવ સહ વર્તમાન કૃતિ ઉપર ભાર મુકેલે છે. ફળ એ ભાવનાને લઈનેજ નિર્માય છે. કૃતિતો એક ગણુ આનુષંગિક સહકારી નિમિત્ત છે. જેવા ભાવપૂર્વક કૃતિ થાય છે તેવું ફળ તે આત્માને મળતુ હોવાથી શાસ્ત્રકારે પરિણામે બંધ"હોવાનું ડિડિંમ નાદથી પ્રબોધ્યું છે. આજે તે વાતનું વિસ્મરણ થઈ માત્ર કૃતિ ઉપરજ લોક નિર્ભર બની ગયા છે. વાસ્તવમાં કૃતિ એ કાંઈજ નથી. કૃતિ ક્ષણીક છે, ભાવ અમર છે. કૃતિની અસર સ્થળમાં વિરમે છે, ત્યારે કૃતિની સાથે વળગેલી ભાવના મન, બુદ્ધિ, ચારિત્ર અને હૃદય પર્યત પિતાને વેગ વિસ્તારે છે. આજે જમાને સ્થળ ચારિત્રવાનને ખરે ચારિત્રવાન ગણે છે. કેમકે ભાવનું સૂકમ સ્વરૂપ ચારિત્રની કસોટી કરતી વખતે તેના લક્ષ્યમાં હોતું નથી. હજી આ જમાનો સ્થળનીજ કીંમત આંકવા જેટલી હદે પહોંચે છે. સ્થળની પછવાડે જે પ્રેરક બળ (motive power), અર્થાત્ કૃતિમાં પ્રેરનારી ભાવના રહેલી છે તેને ઓળખવા શીખ્યો નથી. એક અણસમજુ, જ્ઞાનહીન ડેરી, સામાયક કે કઈ ધામીક વિધિ કરે અને તે સાથે એક જ્ઞાનવાન સંયમી પુરૂષ તેજ કીયા કરે તે બન્નેમાં આપણે જમાનો કાંઇજ ભેદ કલ્પવા જેટલો જ્ઞાનવૃદ્ધ બન્યું નથી. કેમકે તેમની કસોટી સ્થળ છે, અને ક્રિયા તરફજ તેમની દષ્ટિ ચટેલી હોય છે. તે બન્નેની કૃતિ તેમના આત્માના કયા અંશમાંથી ઉદ્દભવી તેનું તેમને લેશ પણ ભાન હોતું નથી. એ બને જણને તે તે કૃતિ સરખુંજ ફળ આપવાની એમ તેઓ માનતા હોય છે. કેમકે આપાતતઃ તેમની બન્નેની