Aashirwad 1969 07 Varsh 03 Ank 09

Author(s): M J Gordhandas, Kanaiyalal Dave
Publisher: Aashirwad Prakashan

Page 5

અખલિત આનંદધારા
ગુરુદેવ રવીન્દ્રનાથ ટાગોરનું એક ગીત છે. તેમાં એમણે કહ્યું છે કે દુનિયામાં સર્વત્ર આનંદધારા વહી રહી છે. આ બાબતમાં ગુરુદેવ સાથે ઘણું લેકેને મતભેદ છે. જોકે એવો અનુભવ નથી કરતા કે દુનિયામાં આનંદધારા વહી રહી છે. બેન્કે એમને તે એવો અનુભવ થાય છે કે દુનિયા દુઃખથી ભરી છે. સંતોએ ને મોટા મોટા ગ્રંથાએ પણ એમ કહ્યું છે કે દુનિયા દુઃખમય છે. હવે, આ ગંભીર મતભેદને ઉકેલ કેમ થાય? સમજવાની વાત એ છે કે વિશ્વભુવનમાં તો આનંદધારા જ વહી રહી છે. વિશ્વમાં તો સર્વત્ર આનંદ જ ભર્યું છે. કેમ કે વિશ્વમાં બધી ચીજે બધા માટે છે. હર કોઈ ત્યાગપરાયણ છે. પણ માનવસમાજની હાલત જુદી છે ત્યાં અત્યારે નિરંતર આનંદધારા વહી રહી નથી.
વિશ્વભુવનમાં આપણે શું જોઈએ છીએ? સામે આ વૃક્ષ છે. તે પોતાને માટે કાંઈ નહીં રાખે. પાંદડાં, ફળ, ફૂલ, છાયા, બધું જ લેકેને દઈ દેશે. તે અત્યંત ઉદાર ને સહનશીલ છે. કોઈ તેને કાપશે, તોયે કાંઈ નહીં કહે. બબ્બે તેને તે લાકડું આપશે. તુલસીદાસજીએ કહ્યું છે કે હાથમાં કુહાડી લઈને કોઈ ચંદનવૃક્ષને કાપશે, તો ચંદન તેને સુગંધ આપશે.
સામે આ નદી વહી રહી છે. તે બીજાઓને આપતી જ જાય છે. તેનું આપવાનું અખંડ ચાલે છે. સામે સૂર્યનારાયણ પ્રગટ થયા છે. એમની નિરંતર સેવા ચાલે છે. કેઈનું બારણું બંધ થાય છે, તો સૌમ્યતાથી બહાર ઊભા રહી જાય છે. ધક્કો મારીને અંદર નથી જતા; કેમ કે સેવકની એક મર્યાદા છે. પરંતુ દરવાજે જરા ખૂલ્ય કે એકદમ અંદર પ્રવેશે છે. એટલા બધા સેવામય છે.
આમ, આખી સૃષ્ટિ પરોપકારમાં મગ્ન છે. તેમાં દરેક ચીજ બીજાઓના ઉપકાર માટે છે. એટલા માટે અહીં આનંદધારા વહી રહી છે, બીજાઓ માટે જીવશે, તે આનંદનો અનુભવ કરશે. સૃષ્ટિમાં બધો પરાર્થ જ પરાર્થ છે, જ્યારે માણસમાં સ્વાર્થ જ સ્વાર્થ છે. એટલે માનવજીવન દુઃખમય છે. માણસ સ્વાર્થ મગ્ન રહે છે, એટલે તેના જીવનમાં દુઃખધારા વહે છે.
શ્રી વિનોબા ભાવે તેથી ગુરુદેવ કહે છે કે સ્વાર્થ છોડશે, તો આનંદધારા વહેશે. ચારેકેર જે સૃષ્ટિ છે, તેને જોશો તો તમને દર્શન થશે કે બધાં કેવા બીજાઓને માટે જીવી રહ્યાં છે. હૃદય પ્રસારીને જોશો, હૃદય વિકસિત કરીને જશે, તો દુનિયામાં જે આનંદધારા વહી રહી છે, તેને અનુભવ આવશે, તેનું રહસ્ય તમારી સમક્ષ ખૂલશે. માટે હૃદય પ્રસારે, હદય વિસ્તારે. પિતાના હૃદયમાં બીજાઓનો સમાવેશ કરો, ક્ષુદ્ર સુખ પાછળ પડ્યા રહેશે, તે જીવનમાં દુઃખ જ પામશો માટે એ સુખને તુચ્છ માને, અને પરોપકારમય જીવન બનાવે, હૃદય વિશાળ બનાવો, એમ ગુરુદેવ કહે છે.
ઉપનિષદમાં આવે છે કે ગુરુ ને શિષ્ય નદીકિનારે ખુલ્લી હવામાં બેઠા છે. સામે વિશાળ આકાશ છે. ગુરુ કહે છે કે આ સામે જેટલું મોટું, વ્યાપક અને વિશાળ આકાશ છે, એટલું જ વિશાળ આકાશ તારા હૃદયમાં છે. તાવાન્ : અન્તરહૃથે સારા દેખાવમાં તો હૃદય બાર અગળીઓ જેવડું દેખાય છે. પણ આ સમસ્ત આકાશ, જેમાં સ્વર્ગને પૃથ્વી
ન આખું હૃદયમાં છે. જે
બહાર છે અને જે બહાર નથી, તે પણ હૃદયમાં છે. એવડું વિશાળ હૃદય છે. તેથી કવિ કલ્પના કરી શકે છે. જે કલ્પના સૃષ્ટિમાં નથી મળતી, તે હૃદયમાં છે. હૃદય પ્રસારીને જોશો, તો આનંદધારાની કુંજી હાથમાં આવશે. સેવાનિમગ્ન બનશો, અને ક્ષુદ્ર સુખ છોડશે, તો જે મહાન આનંદરાશિ છે, તેને માટે દરવાજો ખૂલી જશે.
વરસોથી હું આ જ સમજાવતો આવ્યો છું. સૃષ્ટિમાંથી બોધ ગ્રહણ કરો. ગામમાં જે શ્રમ છે, ધન છે, શક્તિ છે, બુદ્ધિ છે, જમીન છે, તે સહુને માટે છે. સહુના ભલા માટે છે. તે સહુ સાથે ભોગવો. વહેંચીને ભગવો. ગુરુદેવ કહે છે કે મને સમજાતું નથી કે લેકેમાં આટલી સ્વાર્થભગ્નતા કેમ છે. આનંદધારાનું પાન કરવાનો મેકે છોડીને આપણે જે પરસ્પર વિરોધી છવન વિતાવીશું, તો પરસ્પરના સુખ વચ્ચે ટક્કર થતી રહેશે, અને તેને પરિણામે દુ:ખધારા વહેશે.