________________
શક્તિ અને માયાનું સ્વરૂપ
જુલાઈ ૧૯૬૯ ]
જરૂરનું છે.
કપડા ઉપર ડાધ પડયો હાય તા તે શાથી પાથો, કયારે પડયો વગેરે વિચાર કરવાને બદલે પડેલા ડાધ તુરત દૂર કરવા એ જ હિતાવહ છે.
સુદામાએ એક વખત શ્રીકૃષ્ણ પાસે માગણી કરી કે મારે તમારી માયાનાં દ ન કરવાં છે. તમારી માયા દેવી ઢાય ? શ્રીકૃષ્ણે કહ્યું: સમય આવ્યે તેનાં દન કરાવીશ. ચાલા, પહેલાં ગામતીમાં સ્નાન કરવા જઈ એ. ભગવાન સ્નાન કરી પીતામ્બર પહેરે છે. સુદામાએ ગામતીના જળમાં ડૂબકી મારી, ત્યારે પ્રભુએ પેાતાની માયા બતાવી, સુદામાને લાગ્યું કે ગામતીમાં પૂર આવ્યુ છે અને પે।તે તેમાં તણાતા જાય છે. તે પછી તણાતાં તાર્તા એક ધાટ આવ્યા. તે ધાટ ઉપર તેમણે આશ્રય લીધા. ત્યાંથી ક્રૂરતા ક્રૂરતા સુદામા એક ગામ પાસે આવ્યા છે. ત્યાં એક હાથણીએ તેમના ગળામાં ફૂલની માળા પહેરાવી. લોકોએ સુદામાને કહ્યુંઃ અમારા દેશના રાજા મરણું પામેલા છે, આ ગામના એવા ફાયદા છે કે રાજાના મરણ બાદ આ હાથી જેને માળા પહેરાવે તે રાજા થાય. તેથી તમે અમારા દેશના રાજા થયા. સુદામા રાજા બન્યા. એક રાજકન્યા સાથે તેમનું લગ્ન થયું. બાર વર્ષ સંસારી ચાલ્યે. ખાર પુત્રા થયા. તેવામાં એક દિવસ રાણી માંદી પડી અને મરણુ પામી. સુદામા રડવા લાગ્યા. તે બહુ સુંદર હતી, સુશીલ હતી. લેાકેા કહેઃ તમે રડ્ડા નહિ. અમારી માયાપુરીના કાયદા છે કે તમારી પત્ની જ્યાં ગઈ છે ત્યાં તમને પણ મેાકલવામાં આવશે. એટલે કે પત્ની સાથે તમને પણ તેની ચિતામાં ખાળવામાં આવશે, આ સાંભળી સુદામા પત્ની માટે રવાનુ ભૂલી ગયા અને પેાતાને માટે રડવા લાગ્યા. હાય, હવે મારું શું થશે ? મારે જીવતાં અગ્નિમાં ખળવું પડશે. સુદામા લેાકેાને કહે છે કે હું તે પરગામના છું. મને તમારા ગામને કાયદા લાગુ ન કરેા. ગામલેકા કહે છેઃ તમે આ ગામમાં આાવ્યા અને અહીં ધરસંસાર માંડ્યો એટલે તમને આ ગામના કાયદા લાગુ પડશે. સુદામાને થયું કે હવે પત્નીના શબ સાથે અળવા સિવાય છૂટકા નથી, એટલે તેમણે ગામલાકાતે
[ a
હ્યુ` કે મને એક વખત નદીમાં સ્નાનસધ્યા કરી લેવા દે, પછી મને ખાળજો. તેએ સ્નાન કરવા ગયા. તેમની ક્રૂરતા ચાર માણસા તેમને ઘેરીને ઊભા છે, કે જેથી તેઓ નાસી ન જાય. સુદામા ખૂબ ગભરાયા. ગભરાટમાં તે પ્રભુને યાદ કરે છે. રડતા રડતા તેઓ નદીમાંથી બહાર આવ્યા. તે વખતે ભગવાન સ્નાન કરી પીતાંબર પહેરી રહ્યા હતા. ભગવાન પૂછે છે કે તમે કેમ રડે છે? સુદામા કહે છેઃ હમણાં દેખાતુ હતું તે બધુ કર્યાં ગયું? તે બધું કર્યાંથી દેખાતું હતું. અને હવે કર્યાં ગયું ? કઈ સમજાતું નથી. ભગવાન કહે છે, બેટા, આ મારી માયા છે. મારા વિના જે ભાસે છે તે જ મારી માયા છે.
માયા એટલે સત્ય વસ્તુનું વિસ્મરણુ. તે જ આવરણ છે. સત્યનું વિસ્મરણ થાય એટલે અસત્યના વિક્ષેપ અર્થાત્ ફેલાવા થવા લાગે છે. સત્યના વિસ્મરણ પાછળ અસત્યનું સ્ફુરણ થવા લાગે છે. માનું નામ જ માયા છે. મા એ નિષેધાત્મક છે. યા એટલે જે. અર્થાત્ જે ન હાર છતાં ભાસે, ભ્રમમાં નાખે તે
માયા.
જે સતત ય—અસત્યના વિવેક કરતા રહે, તેને માયા પકડી શકે નહિ, માયા જીવને વળગી છે તે તત્ત્વદૃષ્ટિથી સાચું નથી. કારણ કે વાસ્તવિક દૃષ્ટિએ ( તત્ત્વદૃષ્ટિને) માયાનું અસ્તિત્વ છે જ નિહ.
માયા એ નકી છે. તે બધાને નચાવે છે. માયાને તરવા માયા જેમની દાસી છે, તે માયાપતિ પરમાત્માને જ પામવા પ્રયત્ન કરવા જોઈ એ.
मामेव ये प्रपद्यन्मे मायामेतां परन्ति ते ।
હે અર્જુન, જેઓ સત્યરૂપ, ધર્મરૂપ, નીતિરૂપ એવા મને નિરન્તર ભજે છે, તેઓ આ દુસ્તર માયાને અથવા સ ંસારને તરી જાય છે.
સત્ય અને અસત્યને વિવેક, તેનું ચિંતન અર્થાત્ સત્યાસત્યના વિચાર, સત્ય પ્રત્યે પ્રેમ અને જીવનનાં બધાં ક્ષેત્રામાં સત્ય, પ્રેમ અને પરોપકારનું આચરણ એ મારી સર્વાંગી શ્રેષ્ઠ ભક્તિ છે. આવી સંપૂર્ણ ભક્તિ દ્વારા મનુષ્યા મારી અગમ્ય, અગાધ
અને દુસ્તર માયાના સ્વરૂપને પણ સારી રીતે જાણી લઈ તે તેમાં મેાહ પામતા નથી, પણ તેને તરી જામ છે, તેનાથી પર થાય છે.
