________________
૧૨ 1
શકે એ વાત સહેજમાં મન કલ્પી શકતું નથી. દિામ તે વખતે વિચારતા હતા કે ભયંકર સત્યના હાચમાંથી કઇ રીતે છૂટવુ, પરંતુ જૂઠ તે તે કરતાં પણ ભયંકર હાઇ શકે તે તેના મગજમાં ઊતયુ નહિ. રામલાચનના પ્રશ્ન સાંભળતાં જ તેની બુદ્ધિએ જે એક તાત્કાલિક જવાબ સુઝાયોતે તરત જ એ ખેાલી ચૂકયો.
આણંદ
રામલાયને ચમકી જઈ કહ્યું, ‘અરે શું કહે છે! મરી ગઇ તા નથી?'
દિામે કહ્યું. ‘મરી ગઈ છે!' એમ કહી તે ચક્રવર્તીના પગ પકડી બેઠા.
'
ચક્રવતીને નાસવાના રસ્તા રહ્યો નહિ. તેણે વિચાર કર્યાં કે અરે રામ, સધ્યાકાળ વખતે આ વળી કંઇ ખલાના પૂજામાં સપડાયે? અદાલતમાં સાક્ષી આપતાં જીવ જવા મેસશે. ાિમે તેના પગ અેવા નહિ. તેણે કહ્યું, દાદા ઠાકુર, હવે મારી વહુને બચાવવા માટે શું કરવું?'
[ જુલાઈ ૧૯૬૯
જોતજોતામાં ગામમાં જાહેર થઈ ગયું કે કાળીના ઘરમાં ચંદરાએ ગુસ્સે થઇ તેની જેઠાણીના માથા પર દાતરડુ માર્યુ.
મુકદ્દમામાં સલાહકાર તરીકે રામલેાચન માખા ગામના મુરબ્બી ગણાતા. તેણે ચાડા વિચાર કરી કહ્યુ, ‘જો, એને એક ઉપાય છે. તું હમણાં જ ચાણામાં જઈ જાહેર કર કે મારા મોટા ભાઈ દુખિ સંધ્યાકાળ વખતે ધેર આળ્યે, તેણે ખાવાનું માગ્યું. ખાવાનું તૈયાર નહતું. તેથી તેણે દાતરડા વડે પેાતાની સ્ત્રી પર હુમલેા કયેર્યાં. હું નક્કી કહુ" " કે આમ જાહેર કરવાથી તારી વહુ ખચી જશે.'
અંધ તૂટતાં જેમ પાણી ધસી આવે છે તેમ ધસારાબંધ હુંકાર કરતી પેાલીસ ગામમાં ધસી આવી. ગામના અપરાધી અને નિરપરાધી અંધા ઉદ્દેગવશ બની ગયા.
છિદામે વિચાર્યું કે જે રસ્તા કાપી કાઢયો છે તે જ રસ્તે ચાલ્યા સિવાય છૂટકો નથી. તે ચક્રવત્તી પાસે સ્વમુખે આ વાત ખાલી ચૂકયો છે, એ વાત આખા ગામમાં જાહેર થઇ ચૂકી છે. હવે ખીજું ક' પ્રગટ કરવાને પ્રયત્ન કરે તેા કાણુ જાણે શું આનુ ચાડ વેતરાઇ જાય, એ વિષે તે કંયે વિચાર કરી શકયો નહિ. તેણે ધાયું. કે કાઇ પણ રીતે એ વાત ચાલુ રાખી તેની સાથે બીજી ચારપાંચ વાતા ભેળવી પત્નીના બચાવ કરવા સિવાય બીજો રસ્ત રહ્યો નથી.
છિદામે પેાતાની સ્ત્રી ચંદરાને ગુને માથે ચઢાવી લેવાની વિનંતિ કરી. તે તે। આ સાંભળી · દિગ્મૂઢ અની ગઇ. છિદામે તેને સાત્ત્વન આપી કહ્યું, હું જે કરવાનુ કહુ છું તેથી ખીશ નહિ, અમે તને ગમે તે રીતે બચાવી લઇશું.' સાત્વન આપત તા અપાઇ ગયું પરંતુ ગળું સુકાઇ ગયું, માં ફીકુ ફ્રેંચ પડી ગયું.
કા
ચદરાની ઉ ંમર સત્તર અઢાર વર્ષથી મોટી નહેાતી. મે હષ્ટપુષ્ટ પણુ ગેાળમટેાળ હતું. શરીર સમધારણું, ઘાટીલુ'. સ્વસ્થ સબળ અંગપ્રત્યંગમાં એવું સૌષ્ઠવ હતું કે ચાલતાં શરીરને પણ ભાગ કદરૂપા લાગતા નહાતા. એકાદ નવી બનાવેલી નૌકાની માફક નાજુક, સુડાળ, અત્યંત સહેલાથી સરી જાય એવી એની દેહલતા હતી. તેના શરીરની કાઇ પણ ભાગની ગ્રન્થિ શિથિલ થઈ ગઈ નહેાતી. પૃથ્વીની બધી વસ્તુ વિષે તેનું કૌતક હજુ જેમનું તેમ હતું; શેરીમાં વાતેા કરતાં કરતાં એ થાકતી નહેાતી અને માથે ખેડુ લઇ ચાલતાં ખે આંગળી વડે ઘૂમટા જરા ઊ'ચા કરી પેાતાની ચંચળ કાળી આંખા વડે રસ્તામાંથી જોવાની કાઇ પણ વસ્તુ એ જોયા સિવાય રહેતી નહિ.
છિદામનુ' ગળું સુકાવા લાગ્યું. તે ખેાલી ઊઠયો, ઠાકુર, વહુ જશે તેા ખીજી મળશે, પરંતુ મારા ભાઇ ફાંસીએ ચઢશે તે કઇ બીજો નહિ મળે.’ પરંતુ જ્યારે તેણે પેાતાની સ્ત્રી પર ગુને ચઢાવ્યો ત્યારે આ વાત તેના ખ્યાલમાં આવી નહાતી. ઉતાવળમાં એક કા કરી ચૂકયો હતેા, હવે એ કાર્ટીની તરફેણુની લીલા આપી મનને શાંત કરવા મથતા હતા. ચક્રવતી ને પણ વાત ખરી લાગી. તેણે કહ્યું, • ત્યારે જેમ બન્યું છે તેમ જાહેર કર. બધી બાજુથી રક્ષણ થવુ મુશ્કેલ છે.'
એમ કહી રામલેાચન તત્કાળ ચાલ્યા ગયે.
આપણાં દુઃખા આપણી પેાતાની જ અજ્ઞાનતા, દોષ અને કુકમનાં પરિણામ છે.
