________________
( ૧૧
એપ્રિલ ૧૯૬૯ ]
છેવટની રાત આકાશમાંના તારાઓ જાણે દયાથી ઝરતાં છે, ત્યાં એકાએક વાતનું વળે ભાંગી પડે છે, વચ્ચે આંસુઓની માફક ઝળકવા લાગ્યા જે માણસ આજે લાંબું અંતર થઈ પડે છે; ત્યાર બાદ સંધ્યાકાળની બાપને ઘેર વિદાય લેવાને માર્ગે આવી ઊભું છે, નીરવતા જાણે શરમની મારી મરવા ઇચ્છે છે. યતીન યતીને તેને મનમાં મનમાં કૃતજ્ઞતાપૂર્વક પ્રણામ કર્યા સમજી શકે છે કે મણિ હવે અહીંથી છૂટે તો જ બચે અને સામે મૃત્યુએ આવી અંધકારમાંથી જમણે તેમ છે. તે મનમાં મનમાં ધારે છે કે હમણાં જ કોઈ હાથ લંબાવી દીધો છે તેના ઉપર યતીને પોતાનો ત્રીજુ માણસ આવી ચડે તો ! એમ થાય તે જ રોગથી દુર્બળ થઈ ગયેલો સ્નિગ્ધ હાથે વિશ્વાસપૂર્વક ઠીક. કેમ કે બે જણની વાતચીત જામવી કઠણું છે, મૂક્યો.
ત્રણ જણને માટે એ સહજ છે. એકવાર નિઃશ્વાસ ફેંકી, થેડી ઉધરસ ખાઈ - મણિ આવે એટલે આજે કઈ રીતે વાત શરૂ યતીન બોલ્યો, “માસી, મણિ જે જાગતી હોય તો કરવી તે વિષે યતીન વિચાર કરવા લાગ્યો. વિચાર એકવાર તેને ---
કરતાં જે વાત અસ્વાભાવિક રીતે મોટી લાગે તે હમણું જ બોલવું છું બેટા !'
વાતો ચાલશે નહિ. યતીનને શંકા થવા લાગી; “હું બહુવાર તેને આ ઓરડામાં રાખીશ નહિ. આજની રાતની પાંચ મિનિટ પણ વ્યર્થ જશે. છતાં કેવળ પાંચ મિનિટ-એકાદ બે વાતો જે કંઈ પોતાના જીવનની એવી નિરાળી પાંચ મિનિટ હવે કહેવાની છે...”
કેટલી બાકી રહી છે? માસી લાખે નિસાસો મૂકી મણિને બોલાવવા “આ શું વહુ, કયાંક જાઓ છે કે શું?” ચાલ્યાં. આ તરફ યંતીનની નાડી જોરથી ધબકવા
સીતારામપુર જઈશ.' લાગી. યતીન જાણતો હતો કે આજ સુધી તે મણિની
એ શું બોલ્યાં? કોની સાથે જશે?' સાથે રસપૂર્વક વાત કરી શક્યો નથી. બે યંત્ર બે
અનાથ લઈ જાય છે.” સૂરથી બાંધેલાં છે, એકી સાથે વાતચીત બહુ કઠણ “વહુ, બેટા, તમે જજે, હું તમને નહિ છે. મણિ તેની સખીઓ સાથે છૂટે મેએ બેલે છે, અટકાવું, પરંતુ આજ નહિ.” હસે છે, દૂરથી એ બધું સાંભળીને યતીન કેટલીય વાર
ટિકિટ ખરીદાઈ ગઈ છે. જગા રિઝર્વ ઈર્ષ્યાગ્નિથી પીડાય છે. તેને પોતાનો જ દોષ થઈ ગઈ છે.' ગયો છે-તે કેમ એવી રીતે સામાન્ય બાબત પર
ભલે ને તેમ થયું હેય ! એ નુકસાન સહન વાતચીત કરી શકતો નથી ? વળી તેનામાં એ શક્તિ થશે. તમે કાલે સવારમાં જજો, આજ નહિ.” ન હતી એમ ૫ણું નહોતું. તે પોતાના મિત્રો
“માસી, હું તમારા તિથિવારમાં માનતી નથી. સાથે સામાન્ય બાબતે વિષે વાતચીત કરતો આજ જાઉં તો શું વાંધો છે?' ન હતો? પરંતુ પુરુષોની જે વાત બૈરીઓની જે તે “યતીન તમને બોલાવે છે, તમારી સાથે તેને તે વાત સાથે મેળ ન ખાય! લાંબી વાત એકલા થોડી વાત કરવી છે.” એકી સાથે બોલી જઈએ તો ચાલે, સામે પક્ષ “વારુ, હજુ થોડો વખત છે. તેને કહી તેમાં ધ્યાન આપે છે કે નહિ તેને વિચાર ન કરીએ આવું છું.' ' તો પણ ચાલે, પરંતુ નાની, નજીવી વાતમાં હંમેશાં પણ તમે તેને એ વાત કહેશો નહિ કે બે પક્ષનો યોગ હોવો જોઈએ. વાંસળી એકલા એકલા હું જાઉં છું.' બજાવી શકાય પરંતુ કરતાલમાં જોડી ન હોય તો “વાર, નહિ કહું. પરંતુ હું હવે વિલંબ કરી અવાજ ન થાય. એ માટે જ કેટલીય સંસ્થાઓ શકતી નથી. કાલે જ અન્નપ્રાશન છે–આજ જે ન વખતે યતીન મણિની સાથે ખુલા વંડામાં ચટાઈ જાઉં તો નહિ ચાલે.” પાથરી બેઠે છે, બેચાર આડીટડી વાતચીત થાય “વહુ, હું તમને હાથ જોડીને કહું છું કે
જીભના સ્વાદ જ્યાં વધુ હોય છે ત્યાં વિષયવાસના વધુ વકરેલી હોય છે.
